12. 5. 2017: „Болоньска дїра‟

То, же універзіта в Ніредьгазї дала на свою будову памятну таблу про Іштвана Удварія, є шумне. Но покля бы універзіта досправды честовала того науковця, будь бы ани не допустила, жебы Катедра україньской і русиньской філолоґії была у 2013-ім роцї заперта, або, кідь уж заперта была, теперь бы єй вєдно із русиністіков обновили. Прикрывати „іншы“ інтересы меном Удварія беру за нещіре і непристойне.

Офіціалны іформації ку запертю катедры у 2013-ім роцí бісїдують о тім, же то было із причіны переходу універзіты на Болоньску сістему высшой освіты, што так само можеме знати як Болоньскый процес. Покля офіціалны інформації бісїдовали єдно, інформації неофіціалны бісїдовали ясно о тім, же суть міцьны тискы (спробуйме здогадати ся одкыль), жебы заперти катедру, на котрій є русиністіка. На тоту реалность звернула у 2013-ім роцї почас Світового конґресу Русинів і америцька делеґація. Якраз русиньскы актівісты Северной Америкы были якбач єдины з цїлого конґресу, котры офіціално обернули ся і писмом на мадярьскы власти, жебы катедру не заперати. Про векшыну делеґатів конґресу была інформація о тім, же ся русиністіка запертать (включно втогдышнього председы Світовой рады Русинів) абсолутнов новостёв. Нажаль. Катедру ся втогды всокотити не подарило. Нажаль іщі веце.

Лемже, покля є офіціална причіна офіціалнов причінов, подьме ся посмотрити на то, што то властно Болоньска сістема є. Сістема зъєдинює сістемы высокых школ, што уможнює штудентам по цїлій Европі здобывати освіту. Сістема є ґаранціов якости освіты в цїлій Европі, є ґаранціов того, як довго тырвать штудіюм, же штудіюм є роздїлене до трёх ступнів – бакаларьске, маґістерьске і докторандьске і так само завдякы той сістемы ся взаємно акцептують в державах тітулы, діпломы… Вопросом так зіставать, што має Болоньска сістема з тым, ці може быти катедра, де є русиністіка, на універзітї, або ніт. Головно, кідь в тім самім часї, коли Ніредьгаза переходить на Болоньску сістему, існують аналоґічны інштітуції на Словакії, в Польщі, Сербії.

Самособов, тых пунктів, котры суть обсягнуты в рамках Болоньской сістемы, є омного веце. Но напрік тому не знам найти ани єден реалный пункт, котрый бы мав прямо мати наслїдок такый, же покля хотїла Ніредьгаза перейти на тоту сістему, мусила зрушыти катедру, де занимали ся україністіков і русиністіков. І зато єм пересвідченый о тім, же веце, як офіціална верзія Болоньской сістемы, є правдивіша верзія того, же хтось мав барз великый інтерес на тім, жебы катедра не існовала. Не зато, же там была україністіка, а зато, же там была русиністіка. І так нашла ся дїра, в тім припадї „болоньска дїра‟, котра одкликуючі ся на якусь нову сістему освіты дала можливость стати русиністіцї на шыю.

Тадь сам Геннадій Москаль, котрый брав участь на одкрытю новозаснованой Катедры україньской філолоґії, не забыв до камеры повісти, же колись ту была русиньска і україньска філолоґія, а теперь першый раз одкрывать ся окрема україньска. Відїти, же го то потїшыло. Же інтересы суть высшы доказує і то, же за офіціалныма інформаціями мав ся причінити о обновлїня україністікы сам Віктор Орбан, тот самый премєр, за котрого ся катедра, де была і русиністіка, зрушыла. Якраз ёго владї писали і Русины з Америкы, жебы катедру не заперати. Втогды на то якось воля не была, днесь на окрему україністіку воля є.

Ніч на тім, же покля бы досправды компетентны честовали роботу Удварія, днесь бы не доволили лем памятну таблу, а робили бы на тім, жебы обновити і русиністіку. Бо хоць быв вынятковым славістом, котрый бізовно дав вклад і до україньской філолоґії, тот найвекшый вклад дав якраз в рамках Мадярьска до русиністікы. А нелем в рамках Мадярьска. Припомяньме собі, же окрім своёй великой роботы з аналізами русиньскых текстів, приготовлїня до друку многых выдань, Удварі днесь зрушену катедру основав у 1992-ім роцї. В часї, коли лем зачінав русиньскый возродный рух, коли іщі не быв кодіфікованый язык, коли ани Пряшів, ани Польща жадны подібны інштітуції в рамках універзіты не мали. В тім часї Удварі зачав будовати то, што ся нам подарило будовати аж омного пізнїше.

Высшы силы і інтересы, як ся то цїле явить, нашли „болоньску дїру‟, а тым і способ, як ся збыти русиністікы. Теперь одкрывають тоты самы силы окрему україністіку і меном Удварія, котрому в тот день одкрыли таблу, закрывають тоту дїру, з котрой чоловік чує києвске ехо.

(Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радіа lem.fm.)

Петро МЕДВІДЬ