13. 6. 2019: Недоцїненый участник карпаторусиньского народного возроджіня Русинів

(З НАГОДЫ 60-РОЧА ОД ДНЯ НАРОДЖІНЯ)

Протягом трёх десятилїть Валерій Падяк є неоцїненый участник карпаторусиньского народного возроджіня. Окрему позорность придїлює науцї, выдавательскому дїяльству, педаґоґіцї і културно-сполоченьскому жывоту, главно меджі русиньсков молодежов.

Валерій Падяк ся народив 13. юна 1959 року в Ужгородї, невеликім містї в самім сердцю історічной Карпатьской Руси, яке од 1945-го року находить ся у Закарпатьскій области Україны. Незалежно од того, же Валерій ся народив у містї, в дїтинстві він  жыв і у Ставнім, роднім селї свого отця, котре є на север од Ужгорода в горах, під Ужоцькым перевалом – на самім стыку трёх історічных русиньскых реґіонів – Підкарпатьской Руси, Пряшівской области і Лемковины. Праві через дїтьскы скушености, бісїдованя з бабков і дїдком у Ставнім, В. Падяк здобыв любов до русиньского языка і богатой културной дїдовизны своїх предків.

Цїла долина рїкы Уж была – і теперь є – културным і політічным пригранічом.  Также, не є ніч дивного в тім, же молодый Валерій од дїтинства обознамив ся і став решпектовати языкы і културы Словаків, Чехів і Мадярів, котры перебывали у рамках Закарпатьской области і за єй граніцями. Самособов, як каждый жытель совєтьского Закарпатя, Валерій мусив добрї знати російскый і україньскый язык. Освіту він здобыв перше в Ужгородьскій середнїй школї ч. 11 (1966 – 1976), а потім у російскім оддїлїню Філолоґічной факулты Ужгородьской державной універзіты (1977 – 1982). По закінчіню універзіты В. Падяк зачав своє педаґоґічне дїятельство, учівши російскый язык і літературу в  Ужгородьскій середнїй школї ч. 7 (1982 – 1986).

У 1986 роцї В. Падяк зачав робити як редактор школьскых учебників у закарпатьскій філії києвского выдавательства «Радянська школа» (теперь выдавательство „Освіта‟). Робивши  редактором (1986 – 1992), В. Падяк тыж нелем написав (у сполуавторстві) дакілько оріґіналных властных школькых учебників про школы з мадярьскым языком навчаня, але і завершыв роботу над дізертаціёв на здобытя научного ступня кандідата філолоґічных наук, якый він здобыв у 1990 р. на  Інштітутї літературы Т. Шевченка Академії наук Україньской ССР у Києві. Ёго дізертація на тему “Русская классика в литературном процессе Закарпатской Украины (вторая пол. ХІХ-нач. ХХ веков)” была написана під веджінём професора Василя Микитася, знамого совєтьского одборника на ранню літературу Підкарпатьской Руси. 

Розпад Совєтьского союзу і створіня у 1991 роцї незалежной Україны з єй курзом до демократізації і торговой економікы дало новы перспектівы про торгово способных людей. В. Падяк увідїв свою путь у новій сітуації, і в 2000 р. вырїшив засновати свій властный подник. Ёго замыслом было створїня выдавательства, котре бы ся шпеціалізовало на высокоякосну книжкову продукцію, яка бы приспіла піднятю културной уровни ёго родного Закарпатя.

Непозераючі на многы проблемы, В. Падяк быв дуже успішным у своїх ініціатівах. Дякуючі своїй, здавало бы ся безгранічній енерґії і своїй талентованій манжелцї Ларисї Ільченко, яка робить у выдавательстві у функції редактора і  дізайнера, почас двох десятьроч свого єствованя «Видавництво Валерія Падяка» опублікувало выше 300 выдань. Выдавательство тыж стало знамым і за граніцями Закарпатя. Ёго книжкы нелем же ся дістрібують по Українї, але і в сусїднїх країнах: Словакії, Польщі, Мадярії, Румунії, Чеську і тыж у далекій Канадї, США і Ізраелї.  

Як выдаватель, научный ці културный дїятель В. Падяк ясно высловлює свою одданость карпатьскым Русинам, якых він справедливо поважує за окремый славяньскый народ. Не є ніч дивне в тім, же ёго роботы ся в основнім зосереджують на історію друкарьства Карпатьской Руси,  а в послїднїм часї – на історію карпаторусиньской літературы, а главно – русиньской драматурґії і театра. З ініціатівы В. Падяка ёго выдавательство приспіло ід выходу на світ творів нового поколїня русиноязычных писателїв з України і Словакії, через Центер карпатьскых бадань при выдавательстві приспіло зоставлїню і опублїкованю русиньскых народных і авторьскых співанок.

Валерій Падяк обогатив русиньскый културный рух на Українї і за єй граніцями. Він є актівным членом Світовой академії русиньской културы (з центром у Канадї) і частым участником карпаторусиньскых научных конференцій у Чеській републіцї, Мадярщінї, Польщі, Словакії і США. В. Падяк зограв окреме важну роль як участник і член орґанізачного комітету Третёго конґресу русиньского языка, якый ся одбыв на Педаґоґічній академії і Яґелоньскій універзітї в Кракові в осени 2007. Почас скоро десятёх років быв председом „Ужгородського общества ім. О. Духновича”, де з ёго ініціатівы были зреалізованы многы културно-умелецькы акції: презентації книг, памятны вечеры, стрїчі зо знамыма особностями краю, ведучіма писателями і науковцями. Окреме цїнным в орґанізованю тых подїй є запоїня до участи актівістів културно-народностных обществ краю – словацькых, чеськых, російскых, жыдівскых, румуньскых, мадярьскых іт. д. 

В. Падяк все підкреслёвав важность освіты і придїляв велику позорность  пропаґованю карпаторусиньской народной ідеї. На Закарпатї быв главным актівістом у дїятельстві Проґраму русиньскых недїльных школ, якый функціоновав почас десятьроча (2002 – 2012) у 40 класах по цїлій теріторії Закарпатя. 

Почас послїднёго десятьроча Валерій Падяк концентровав свою педаґоґічну роботу на універзітній уровни. Од 2010-ого року – є одборным асістентом Інштітуту русиньского языка і културы  Пряшівской універзіты у Пряшові на Словакії. Там помагать формовати нове поколїня штудентів на бакаларьскім, маґістерьскім і докторьскім уровню карпаторусиньскых бадань. Ёго позорность зосереджена на карпаторусиньску літературу, яку учіть у дакількох рочниках. Опубліковав дакілько русиньскоязычных учебників і общу історію, у тім чіслї: „Нарис історії карпаторусинської літератури” (2010, 2016; польске выданя 2017) і “Історія карпаторусинського національного театра і драматургії” (2018). Окреме значіня має концептуалный приступ Падяка. Він ся не зосереджує на єден реґіон, але аналізує карпаторусиньску літературу як єдиный інтелектуалный феномен, якый заберать вшыткы країны Европы і Северну Америку, де дїяли русиньскоязычны писателї.

Дїятельство Валерія Падяка є неоцїненым вкладом до карпаторусиньского културного руху на світї. Мы му желаме много успіхів у цїлім ёго дїятельстві, бо каждый ёго успіх – то успіх карпатьскых Русинів цїлого світа.

Проф. Др. Павeл Роберт МАҐОЧІЙ, Торонтьскa універзіта, Канада, фотка: А.З.