19. 11. 2020: Квєтослава Бартонёва ратовала русиньскы дїти з Долины смерти. Здобыла Цїну Памяти народа

У віторок, 17-го новембра 2020-го року, в день, коли ся в Чеській і Словацькій републіцї святкує державне свято – День боя за слободу і демокрацію, вже традічно передавали ся Цїны Памяти народа. Тото оцїнїня передавать безпрофітова орґанізація Post Bellum, котра діє в Чеській републіцї і на Словакії.

І тот рік прямый ефір із святочного проґраму передаваня цїн высылала Чеська телевізія, Словацька телевізія і Чеськый розглас, котры суть вєдно із Post Bellum а чеськым Інштітутом про штудіюм тоталітных режімів орґанізаторами ґалавечора. Тогорічны Цїіны Памяти народа здобыли пятёме лавреаты, но передеваня было вынятковым. Першыраз в історії удїлило ся тото оцїнїня in memoriam. Посмертно дістала Цїну Памяти народа Квєтослава Бартонёва, котра помогла бідным русиньскым дїтям з Долины смерти.

Штудентка учітельской семінарії, што помогла дітям

Квєтослава Бартонёва, роджена Аксманова (рр. 1928 – 2017), як штудентка Учітельской семінарії в роднім Оломовцї вєдно із сокласнічков Вєров Крістовов пішли в лїтї 1946-го року до зниченых русиньскых сел на выходній Словакії в такзваній Долинї смерти. На місця, де проходили єдны із найтяжшых боїв Другой світовой войны. Молоды штуденткы там привезли збірку облечіня про містны дїти. Ішли конкретно до сел Вышня і Нижня Писана, чім їх повірила школа, котра збірку зорґанізовала.

„Было то там цалком выбомбардоване. Дало ся там ходити лем по дакторых драгах, де з вами ішов допровод, бо всягды были міны. Зістала там єдина мурована будова. Зістало там повно сирот і дїти спали наприклад і по штирёх на єдній постели,“ споминала Квєтослава Бартонёва на тоты часы про орґанізацію Post Bellum, котра зберать жывотны історії памятників 20-го стороча.

Кедьже дїти єй просили о поміч, по тім, што ся вернула до Оломовця, зачала під покровительством Чехословацького общества орґанізовати їх скорый приход до їй родного міста. Мусила їм выбавити уквартелёваня, доктора, школу ці фінанції. Зато навщівила дакілько фірем і інштітуцій, жебы выбавити грошы про дїти. Сама притім ходила в розторганых боканчах. Но наконець їм вшытко позганяла, і то, што їм требало до школы.

Вдяка Квєтославі Бартонёвій 45 дїтей пришло на єден школьскый рік до Оломовця. О тринадцять дївок постарали ся католицькы монашкы, 32 дїтей взяли ку собі родины, котры одповіли на вызву Чехословацького общества. Дакотры дїти, котры были сиротами, уж зістали адоптованы в Оломовцї, чім їм забезпечіла лїпше дїтинство і жывот.

Скромна з нелегкым жывотом

„Ниґда єм о тім не говорила і не хосновала то на свій хосен. Мі тых дїтей было страшно жаль, зато єм то зробила,“ повіла Бартонёва, кедь з нёв з Post Bellum робили інтервю, в котрім розповіла свою жывотну історію. Зо жаднов дїтинов ся пак вже не стрїтила.

У 1948-ім роцї закінчіла штудії і зачала учітелёвати, но про їй незгоду з комуністічным пучом єй часто метали з місця на місце по сільскых школах. Їй родинї взяли вшыткы фундушы, їй тету, котра была католицьков монашков, одсудили у выконштруованім процесї на пять років арешту.

Аж коротко перед своёв смертёв у 2017-ім роцї вдяка Post Bellum стрїтила ся з дакілько дїтми, котрым по войнї помогла.

Цїна Памяти народа їй была вынятково удїлена in memoriam з той причіны, же сама не хотїла быти прославляна, і не хотїла прияти цїну почас жывота. Теперь єй перевзяла їй внучка.

Post Bellum

Орґанізація Post Bellum выникла у 2001-ім роцї в Чеській републіцї, пізнїше паралелна орґанізація і на Словакії. Выглядавать і записує спомины памятників ключовых моментів 20-го стороча. Основали єй чеськы журналісты і історіци.

Главным проєктом стала Память народа, збірка споминів конкретных особностей, фотоґрафій, денників і різных архівалій з періоду тоталіты 20-го стороча. Днесь мають тісячі обробленых жывотных історій і вшытко є приступне як інтернетовый архів.

Петро МЕДВІДЬ, лем.фм, жрідло фотоґрафії: Vít Lucuk, Post Bellum, языкова управа: ред. АРК в СР.

Script logo