20. 5. 2019: 90 років од заложіня першой філії будучого Лемко-Союзу в США і Канадї

Лемко-Союз в США і Канадї (Lemko Association of the USA and Canada) – найвекша сполоченьско-културна орґанізація іміґрантів Лемків і їх потомків у Северній Америцї. Перша філія той орґанізація была створена у 1929 роцї у м. Вінніпеґ (канадьска провінція Манітоба) а першый конґрес союзу одбыв ся у 1931 р. у м. Клівленд, штат Огаё (США).

У 1935 р. канадьскы філії скликали властный конґрес і выбрали централный комітет общества, знамого як Лемко-Союз Канады. В часї найвекшого розвитку і впливу (1945) орґанізація мала 5 тісяч членів у 100 філіях (88 – у США і 12 – в Канадї). Першым председом быв Теодор Кохан (1929 – 1931); меджі іншыма діятелями, што стояли на челї орґанізації, были: Михал Баволяк (1931 – 1933), Іван (Джон) Головач (1939 – 1944), Іван (Джон) Адамяк (1944 – 1948, 1959 – 1961, 1971 – 1981, 1983 – 1989), Вільям Варголяк (1948 – 1956 і Александер Геренчак (1989 – ?).

Од 1939 до 1999 р. главный центер быв у м. Ёнкерс, передмістї Ню-Йорку, де орґанізація брала до пронайму канцеларії од Карпаторусиньского америцького центра. Лемко-Союз в США і Канадї тыж котролёвав діятельство наодного дому „Лемко-голл‟ у Клівлендї, штат Оґаё, а тыж вів клубы в містах Ансонія і Бріджпорт, штат Коннетікат. Офіціалныма орґанами были новинкы, котры ся вадавали в лемко-русиньскім розговорнім языку і часточно анґліцькым языком: „Лемко‟ (1929 – 1939) і „Карпатьска Русь = Carpatho-Rus“ (1939 – ?). Орґанізація выдавала в основнім по анґліцькы дакілько часописів і новинок про молодеж (місячникы), котры єствовали не довго („Lemko-Journal“, 1933; „Lemko-Youth“ , 1936 – 1939; „ Lemko Youth Journal“, 1960 – 1964; „Carpatho-Russian American“, 1968 – 1969; „Karpaty“, 1978 – 1979), a тыж каждорічны календарї (1926 – 1971, 1984, 1987 – 1991), серію із 27 короткыма пєсами (Лемківска театрална бібліотека), дакілько публіцістічных робот і популарно-історічных нарисів.

По 1934 р. під впливом Дмитра Вислоцького і Сімеона Пижа Лемко-Союз в США і Канадї надобыв прокомуністічну орьєнтацію. Він підпоровав план переселїня Лемків із карпатьской отчізны і Северной Амерькы до СССР як способ вырїшіня їх народностных і соціално-економічных проблемів, прияв антіфашістічну платформу і допоміг створїню карпаторусиньской секції у Меджінароднім  робітнічім обществі. Почас 2. світовой войны  Лемко-Союз в США а Канадї была  найважбїшов орґанізаціёв лївой орьєнтації меджі іміґрантами-славянами в США і назберав значну фінанчну поміч  про Совєтьскый союз. Тоты фінанчны дары у великій  мірї были заслугов карпаторусиньской  радіоґрамы (1943 – 1847) під веджінём  Миколы Цисляка, што вів радіовысыланя про Ню-Йорк і штат Ню-Джерсї. На кінци 2. світовой войны орґанізація підтримовала переселїня Лемків до СССР і  заложыла у 1946 р. Лемківскый союз помочі.

На кінци 1960-х років редакторы новинок „Карпатска Русь‟ Штефан Кичура і Теодор Докля зачали крітіковати комуністічну орьєнтацію Лемко-Союзу в  США і Канадї, влады комунітічного Польска і Словакії за політіку народностной асимілації Лемків, українізацію Русинів Пряшівской области і совєтьське вторгненя до Чехословакії. У 1970-тї рр. оґанізації збавила ся тых ревізіоністів і  вернула ся до підпоры комунізму, што тривало аж до паду орнанёго соціалістічного штату в Европі в 1989 р. В тім часї чісло членів Лемко-Союзу в США і Канадї зменшила ся на коло 400 особ.

В послїднїх роках орґанізація ся снажыла підтримовати єствованя під веджінём Александра Геренчака. Одностно народностной орьєнтації, то она в Лемко-Союзї у США і Канадї николи не одрізняла ся ясностёв: одшмаруючі україньску позіцію. Час од часу підпоровали погляд на Лемків як часть окремого карпаторусиньского народу, але найчастїше поважовав їх конариком єдиного „русько-російского‟ народу, што обєдновав у собі вшыткыхы выходных Славянів.

Література: Памятна книжка 10-ліття Лемко-Союзу в США і Канадї (Юнкерс, Н. Г., 1939); 50th Anniversary Almanac of Lemko Associacion of USA and Canada Yonkers, N. Y., 1979).

Боґдан ГОРБАЛЬ, здрой:„Енциклопедія історії та культури карпатських русинів‟ зоставителїв П. Р. Маґочія і І. Попа, (Ужгород: „Видавництво В. Падяка‟, 2010, с. 408-409), переклад і звыразнїня писма: А. З.