26. 8. 2018: Вышла історія русиньского театру
В тых днях у Выдавництві Пряшівской універзіты вышов новый высокошкольскый учебник під назвов Історія карпаторусинського національного театра і драматургії од ужгородьского науковця, выдавателя, педаґоґа Інштітуту русиньского языка і културы Пряшівской універзіты – Мґр. Валерія Падяка, к. н. 340-сторінкову публікацію автор написав про штудентів штудійного проґраму Навчаня академічных предметів – навчаня русиньского языка і літературы.
Цїла Карпатьска Русь і діаспора
Як пише Падяк у спередслові публікації, новый учебник занимать ся проблемами поступного формованя драматурґії: од народных дохрістіаньскых і пак народно-хрістіаньскых традіцій через драму періоду просвітеньства аж до формованя народностного театру добы будительства і найвызначнїшых ёго досягнень меджівойнового періоду.
„Обєктом баданя в учебнику суть вшыткы реґіоны історічной Карпатьской Руси – Підкарпатьска Русь, Пряшівшка Русь, Лемковина і часточно Войводина. Навеце учебник першый раз в научній і навчалній літературї шыроко пояснять історію театралного жывота карпаторусиньской діаспоры в США,“ пише Падяк на сторінках нового учебника.
Лем в Споєных штатах Амрикы, як мож дочітати ся в публікації, діяло у ХХ. сторочу выше 50 русиньскых аматерьскых театрів.
Найповнїша і обєктівна історія
Матеріал в новій публікації є роздїленый до семох капітол. „Тот учебник є найповнїшов верзіёв історії драматурґії і театру у Русинів. Іщі важнїшым про науковцїв є то, же іде, фактічно, о першу сінтетічну роботу подля законів обєктівности і історічной правды. Через вшелиякы періпетії політічного жывота доднесь нихто із науковцїв не написав історію карпаторусиньской драматурґії і театру. Меджі тым, од дакілко авторів вшелиякых політічных орьєнтацій (русофілы, «буржоазны» українофілы, совєтьськы україньскы науковцї, закарпатьскы совєтьскы і постсовєтьскы історіци), котры ся легко приспособлёвали ід правлячому політічному режіму, маєме дакілко реґіоналных сінтез. Тоты авторы не жебы ся старали обєктівно оцїнити літературне двиганя, але нарубы, іґноровали природне право Русинів на свою історію, фалшовали факты,“ пише Падяк. Подля нёго, так обявило ся много історій україньского ці пак закарпатоукраїньского театру, театрів „Срібной Земли“, Карпатьской Україны ітд.
„Жебы обєктівно оцїнити театралне двиганя Карпатьской Руси, нам требало по архівах і бібліотеках найти скоро стовку драматічных творів, надрукованых ці і такых, што зістали в рукописї.“ Тота робота подля Валерія Падяка тырвала рокы. Цїннов му стала поміч професора Павла Роберта Маґочія, на запрошіня котрого ся Падякови подарило штирираз в роках 2014 аж 2016 робити у научній бібліотецї карпаторусиністікы Торонтьской універзіты, де робить Маґочій, і де ся сохраняє унікатна збірка книжок русиньской літературы і културы, котру многы рокы професор зберав.
Народна забава і Волошин
В новім учебнику мож найти різны інтересны матеріалы, о котрых дотеперь не писало ся, припадно матеріалы, котры не были дотеперь публікованы.
Публікація обсягує сценарь театралной „забавы при мерці“ – так званой „Лопаткы“. На сторінках учебника мож найти і першый раз публіковану русиньску драму періоду просвітеньства під назвов Росправа: русин из ляхом із 1834-го року. Падяк в публікації робить і аналізу двох писателїв-політіків і премєрів Підкарпатьской Руси, і то Андрія Бродія і Авґустіна Волошина. При приготовлёваню того учебника навеце Падяк нашов дотеперь незнамы рукописы Волошина.
П. М.
