5. 1. 2018: Навернутя ку ідеям

Хоць святкованя сторочніцї заснованя Чехословацькой републікы офіціално закінчіли ся, Русины можуть святковати дакус довше. А ніт, в тім припадї не іде о юліяньскый календарь.

Хоць Чехословацька републіка была офіціално выголошена 28-го октобра 1918-го року, реалне здобываня контролї над теріторіёв державы в граніцях, якы знаме в меджівойновім періодї, проходило дакус довше. Найвекшым вопросом была теріторія Русинів, котры аж в місяцї май 1919-го року на засїданю Централной руськой народной рады в Ужгородї дефінітівно договорили ся, же приступають на чехословацьку верзію своёй повойновой будучности і наслїдно выбрали ся тото тлумачіти до Прагы, што было наконець потверджене мірнов конференціёв.

Значіть, з русиньского погляду святкованя не кінчать. Навспак, кедь на нас братя Чехы і Словаци якось забывали почас тых офіціалных святковань, іщі все їм можеме вказати, же ту сьме, і же сьме ту были і перед сто роками. Но веце як даяке святкованя , требало бы мати на увазї штось інше.

Рїшіня русиньской політічной репрезентації і наслїдне просаджіня того рїшіня у світї великой світовой політікы, было просаджінём великых ідей, ідей о властнім місцю меджі народами Европы, было перемінов снів русиньской інтеліґенції на реалность, котра дотуляла ся вшыткых – каждого, і простого чоловіка. На реалность, котра значіла дотеперь якбач найлїпшы часы в русиньскій історії, хоць хыб было самособов много, і много обіцяного ся не выповнило. Но хыбы, тоты не были лем на боцї Прагы, а і на боцї нас самых і неєдности нашых політічных репрезентантів.

Є на місцю вопрос: Ці іщі даколи пізнїше, окрем періоду Першой републікы, Русинам подарило ся з таков силов вернути до гры, вернути ку великым ідеям і просадити їх? Правда, і кедь ся то може відїти іншак, вернули сьме.

Кедь у 1991-ім роцї засїдав у Меджлабірцях 1-ый Світовый конґрес Русинів, мож бы го было в тім часї брати за воскресіня якойсь „Централной руськой народной рады“, котра уже в тім часї не рїшыла теріторіялны задачі, тоты нам в днешнїм просторі Европы ани не суть потребны, но навернутя ку великым ідеям то было. Предці, узнаня Русинів у вшыткых державах, в котрых жыють, і в котрых были під руков комуністічных режімів утискованы і властно вычерькнути з офіціалной мапы світа, што собі дав за цїль конґрес, є дїло великой політікы і великой народной ідеї. І то ся подарило, аж на єден, києвскый выняток. Цїль кодіфіковати русиньскый язык, є так само справов великой ідеї, але і справов політічного значіня. І то, хоць не подарило ся подля представ конґресу, кедьже до єдной нормы сьме дотеперь не пришли, ся так само подарило у веце державах із русиньскым населїнём. І могли бы сьме продовжовати. Тоты вшыткы цїлї, встановлены конґресом в 1990-ых роках, были в тій сітуації єднако важны, як цїлї, котры мала русиньска інтеліґенція на кінцю войны в іншій сітуації. Без цїлїв, котры дав конґрес, бы нас ту може не было.

Но дїло в іншім. Хоць конґрес быв проґресівно наштартованый, часом ёго діятельство зачало одходити од великых ідей, од „політічных“ ідей, з тым, же основным про нёго мала стати култура. Єдине політічне ґесто, котре іщі конґрес знать зробити, є може так акурат жадати узнаня Русинів на Українї, но і в тім дїлї уж єствують люде, котры бісідують, же не треба провоковати, треба чекати. Вшытко ся порїшыть. Я знам, такой, як найдеме чудотворну палічку.

У 2019-ім роцї по многых роках вертать ся засїданя Світового конґресу Русинів на Словакію, де быв і заснованый, хоць в тім часї то была іщі Чехословакія. Буде то почас сторічніцї, як Русины Лемковины, Пряшівской Руси і Підкарпатьской Руси в рамках Централной руськой народной рады не бояли ся і зачали просаджовати великы ідеї. Свої сны хотїли мінити на реалность. Не подарило ся вшытко, но не зістали выстрашены і не просили лем о тото, жебы могли співати свої співанкы і робити фестівалы. Хотїли веце.

Найде по сто роках од Ужгорода і 28-ох роках од Меджілаборець конґрес одвагу знова вернути ся ку великым ідеям і зачне знова рїшыти і важнїшы дїла, без котрых ся не годны сьме рушыти дале, як за фестівалову сцену?

Петро МЕДЕВІДЬ, лем.фм

(Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm.)

Script logo