5. 2. 2016: Мадярьскый ґуляш із русиньскых інґредіенцій
На Словакії ся ближать парламентны вольбы. Самособов, кажда політічна партія намагать ся о каждый єден голос, котрый бы єй дістав до парламенту, зробив їй в парламентї міцьнїшу позіцію, припадно єй дістав аж до влады. То є тот час, коли все жытелї слухають рїзны стораз повторяны політічны співанкы і іде о то, хто буде мати „міцьный рефрен“, бо така співанка ся легко дістане до головы воличам. Припадно, хто зробить лїпшый ґуляш, котрый буде смаковати людям, і то не думам лем тот роздаваный на кортешачках, але і тот проґрамовый.
Єдным із успіхів Округлого стола Русинів Словеньска є, же ся подля моделу, котрый выникнув у тій платформі, зробила нова сістема перерозділёваня грошей міджі окремыма народностныма меншынами на Словакії. Русины протисли, же коло розділёваня смотрить ся і на тото, кілько людей напише собі материньскый язык той котрой меншыны, нелем кілько людей голосить ся ку меншынї. Русины з тым мають проблем од 1991-го року, коли першыраз могли голосити ся ку Русинам. Іщі все ся голосить веце людей ку материньскому языку русиньскому, як ку народности. Іде о дость велике чісло – веце як 20 тісяч людей. Взятя до увагы тот факт в сістемі фінанцованя принесло Русинам десяткы тісяч евр на русиньску културу веце як в старім моделї.
Подобный проблем зачінають мати Мадяре. Лемже він є подобный лем на першый погляд. Так само по списованю населїня у 2011-ім роцї штатістікы вказали, же нараз мають Мадяре веце людей, котры ся голосять ку материньскому языку мадярьскому, як людей, котры ся голосять ку народности. Роздїл є в тім, же Русинам ся кількость людей, котры ся голосять ку языку, тримле на скоро єднакім чіслї і кільскость людей, котры ся голосять ку народности все росне, а Мадрям ся знижує кількость людей, котры собі напишуть у списованю, же суть Мадяре. Значіть, коло вшыткой асімілачной біды Русины дотеперь мають все позітівный тренд розвитку, покля Мадяре неґатівный.
Недавно Бела Буґар, председа партії Most-Híd, котра ся намагать здобывати голосы нелем мадярьскы, але і іншых меншын, дав розговор про єден словацькый інформачный портал. Проблемом партії Most-Híd є, же хоць хоче ословити вшыткы меншыны і робити політіку про вшыткы меншыны, якось все є мадярьска меншына „лем на першім місцї“. Спомянутый розговор із Буґаром то лем потверджує.
Буґар, і думам, же з ним і ёго партія, барз шыковно взяв єдну із думок, з котров пришов як першый Округлый стіл Русинів Словеньска, і приспособив єй так, жебы то пасовало до ёго аґенды. Тов думков є взятя до увагы нелем кількость людей, котры ся голосять ку народности, але і то, кілько людей собі пише материньскый язык той меншыны. Лемже покля Русины то пропоновали коло перерозділёваня грошей, Буґар то хоче хосновати і в катеґорії языковых прав. Конкретно іде о то, же наприклад означіня сел, міст, інштітуцій ітд. бы не было вязано на законом дане проценто людей, котры ся голосять ку народности, але ку материьскому языку. Навеце тоту граніцю бы хотїв знижыти зо сучасных 20 на 15 процент. Одкликує ся притім і на Русинів.
Можеме ся позвідати, што є на тім плане, тадь бы то помогло і Русинам – могли бы мати веце сіл означеных по русиньскы. І досправды бы на тім не было нич плане. Но тота „богумила і щіра“ думка обявить ся в іншім світлї, кідь собі спомянеме, же якраз мадярьсков політіков было законзервовати став означованя двоязачныма таблами. В практіцї тота конзервація значіть тото, же днесь бы сьме подля списованя людей із 2011-го року мали мати омного веце сіл означеных по русиньскы, но не маме, бо то не было выгодне про Мадярів. Кідьже ся їм зменшыла кількость жытелїв, котры собі пишуть народность мадярьску, протисли, же ся став законзервовав до 2021-го року, коли має быти далше списованя, і дотогды ся выходить із списованя з 2001-го року. Законзервовали то про себе, жебы не пришли о означіня своїх сіл, міст, урядів. І не інтересовала їх втогды судьба іншых меншын, котры на тім днесь могли быти лїпше.
Кідь на цїлу проблематіку теперь зачнеме позерати із той точкы зрїня, не зіставать нич інше, як конштатовати, же Буґар іде далше конзервовати сучасный став про Мадярів, лем софістікованішов формов, на котру пришов за помочі Русинів. Бо конзервація таков формов, яка уж была раз зроблена, бы Мадярям другыраз не перешла. То, же конзервація 2.0 бы теперь могла помочі і далшым народностям, є лем бочный ефект, а не пріоріта.
Most-Híd варить ґуляш перед вольбами. Хоче, жебы смаковав вшыткым. Но і кідь до нёго придавать русиньскы інґредіенції, є то все лем мадярьскый ґуляш, котрый має „аж першорядо“ смаковати головно Мадярам. Кідь має партія досправды інтерес і о іншы народности, і хоче про них робити добру політіку, мусить быти аґенда буґаровцїв омного веце пересвідчіва. В арґументації о двоязычных означінях є тот мадярьскый ґуляш про мене, нажаль, лем слабым чаём.
(Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радіа lem.fm)
Петро МЕДВІДЬ
