11. 3. 2022: Тридцять кроків допереду

Словакія уж бы могла вірити в себе натілько, жебы зробила смілы крокы.

Покля бы сьме мали выраховати, што позітівне, холем у формі обіцянок, мали чекати народностны мешныны на Словакії по парламентных вольбах у 2020-ім роцї од новой влады, пак до того списку, не так довгого, єднозначно належыть закон о поставлїню народностных меншын.

Тото была про меншыны досправды добра вість, кедь влада Іґора Матовіча у своїм проґрамовім выголошіню мала пункт, котрый говорив о тім, же нова ґарнітура ся обовязує прияти такый закон.

Меншыны жадали уж попередню владу, жебы ся ку такому дачому обовязала. Кедь Матовіча вычеряв у функції премєра Едуард Ґегер, і ёго влада приголосила ся ку тому самому проґрамовому выголошіню, котре было схвалене у 2020-ім роцї, включно того, же ся буде робити на приятю меншынового закона.

А нелем то. Треба підкреслити, же ани влада Матовіча, ани влада Геґера не дала на позіцію уповномоченого влады про меншыны свого чоловіка, але зохабила там Ласла Буковского, котрый быв іщі номінантом партії Most-Híd, яка была у владї вєдно із партіями Smer-SD i SNS, і яка ся до парленту, єднако як SNS, у 2020-ім роцї не дістала.

Значіть, чоловік, котрый в попереднїх роках мав велику заслугу окрем іншого і на тім, же ся зачав робити даякый леґіслатівный замір, з котрого бы ся мав зродити народностный закон, дістав довіру, кедьже го не одкликали, і далшых двох премєрів, причім в парламентї, ани у владї уж не мав никого, хто бы го „тискав“.

І так ся на законї робило далше. Уповномоченый зрядив робочу ґрупу, де мали своє місце експерты на різны области, але і представителї меншын. Зробив ся параґрафовый текст закона, уповномоченый в осени вже орґанізовав і стрїчі з представителями окремых народностных меншын, жебы ся высловили ку передкладаному тексту. Ніч не свідчіло о тім, же бы ся на ярь 2022-го року не мав дістати закон на владу, і пак до парламенту.

Лемже, так як вшытко ішло аж барз легко на словацькы обставины, холем ся то так явило, так пак скоро пришла чорна дїра, в котрій счезли далшы діскусії о законї, як і інформації о тім, што властно днесь влада хоче.

Значіть, не так цалком то не знаме. Знаме, же доста важны припомінкы має Міністерство загранічных дїл СР. Інтересне, же і кедь ся влада змінила по роцї 2020, резорт діпломації є в тім конзістентный і за нового міністра. Якраз тот резорт ся „боїть“ впливу Мадярів, і хоче зробити вшытко, жебы лем не дішло до даякого „огрожіня“ сувереніты Словакії.

Самособов, пропозіція закона, а то одкрыто бісїдує і уповномоченый Буковскый, была максімалістічна. Значіть, окрем многых іншых справ там были і меншыновы самосправы. Лемже, по перше, меншынова самосправа не є теріторіална автономія, котра бы ся у векшынї народностных меншын на Словакії ани не дала зреалізовати, бо суть розсіяны некомпактно, а є то самосправа културна.

По друге, кедьже то была максімалістічна пропозіція, каждый, хто на тім робив то брав так, же з того ся може різати, жебы дійти до компромісу. Як дате пропозіцію мінімалістічну, і хтось з нёй буде різати, пак ся може стати, же ся схвалить закон, котрый вам та акурат позволить не ганьбити ся, же сьте з меншыны. І то вшытко.

Навеце, резорт діпломації бы мав зрозуміти, же „огрожіня“ од меншын ся скорїше дає очековати втогды, кедь суть меншыны неспокійны, не втогды, кедь суть спокійны. А тот закон робив ся з тов ідеёв, жебы меншыны майже по тридцятёх роках єствованя Словацькой републікы могли быти спокійны у вшыткых областях, або холем у веце областях в порівнаню зо сучасным ставом.

Побавить і крітіка пропозіції закона од Міністерства справедливости СР, де ся наприклад дочітаме, же меншыновый закон бы мінив компетенції так, жебы ся мусили мінити далшы іншы законы.

А што собі резорт юстіції представлёвав? Колачі? Даякы нич небісїдуючі параґрафы, котры меншынам не дадуть ніч, але закрыєме їм рот солодкым, жебы были тихо, і жебы спокійны, же штось дістали?

Тадь якраз о то іде, же закон має наповнити то, што уж є записане в конштітуції. Конкретно тоту часть, де ся пише, же меншыны мають право вірїшовати о дїлах, котры ся їх дотуляють. Як то зробити іншак як тым, же перенесеме дакотры компетенції на представителїв меншын і зміниме на основі того даякы іншы законы?

Днесь нихто не знать повісти, ці пропозіція закона буде лем даякым способом оброблена, жебы наприклад спомянуты дві міністерства были спокійны, або ці буде треба знова зачати роботу од початку. Но є ясне, же два рокы по вольбах збігли як вода, і кедь то піде такым темпом, влада ся може ани до кінця свого періоду не дістане ку схвалїню закона.

Бісїды о даякых огрожінях суть смішны. Міцны народностны законы не огрозили ани Мадярьско, ани Сербію, скоріше наопак. Словакія бы по тридцятёх роках уж могла вірити в себе натілько, же ся не боїть меншын, наопак, видить як єй збогачують, і зробити 30 смілых кроків допереду. Не так як все дотеперь, єден допереду і два назад.

Петро МЕДВІДЬ, статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Ґрафічна і языкова управа:  ред. АРК в СР. Фото: Pixabay.com.