13. 1. 2023: Зміна парадіґмы

Русинів у Сербії добры резултаты не чекають.

Першы резултаты із списованя жытелїв у Сербії не можуть тїшыти. Єдине, што бы могло потїшыти є то, же наперек тому, же Белеград зорґанізовав списованя „папірёвов“ методов, першы даны знав публіковати скоріше як нашы „здіґіталізованы“ країны.

При тім фактї кінчіть вшытка радость. То, же Сербії пропало скоро пів міліона людей од списованя в році 2011, є пів біды.

Тота друга, векша половина біды, і кедь векшы половины не єствують, є то, же веце як 180 тісяч людей стратила Автономна покраїна Войводина, мултіетнічный реґіон, в котрім вдяка Марії Терезії нашла свій притулок, своє обыстя, свій фалат землї і перша русиньска діаспора обще.

Веце як 180 тісяч людей стратив реґіон, котрого лице, атмосферу довгы столітя формують народностны меншыны, і котрый днесь в малых розмірах припоминать народностный ґуляш Австо-Угорьской імперії.

Самособов, кедь ся посмотриме на чісла, котры нам списованя принесло, кедь видиме, як вылюднює ся Сербія, яке маркантне вылюдньованя проходить у Войводині, пак не можеме очековати, же якымсь чудом Русины будуть мати ліпшы чісла як мали перед єденадцятьома роками.

Тренд є ясный уж довше. Все маленька, но жыва, аґілна і проґресівна комуніта нашых Русинів у Войводинї каждым списованём од 1948-го року ішла на низшый шток што до чісла жытелїв. Но вопросом є, ці при такім чіслі тых, котры меджі двома списованями у Войводинї пропали, не буде і чісло Русинів дакус векшый шок як бы сьме чекали.

І кедь собі то Русины в Карпатах даколи мало усвідомлюють, треба ясно повісти, же єствованя нашой комуніты у Войводинї є барз важне дїло.

Были то Русины у Войводинї, котры першы кодіфіковали язык, котры і почас комунізму могли а утримовали свою русиньску ідентіту, котры выбудовали своє школство од першого штоку аж по стрїху так, же днесь нелем мають єдину русиньску ґімназію у світї, але мають сістем освіты, вдяка котріому мож по русиньскы навчати од маленького дїтвака аж по штудента універзіты.

Покля ку змінї парадіґмы не прийде, пак нелем Русины можуть мати огрожену свою історічну і цїнну діаспору.

Кедь видиме, же в тій што до чісла невеликій комунітї є аж абнормалне чісло писателів, молодых писателів, же ся там выдає найвекше чісло русиньскых публікацій за рік, пак треба мати в мерьку якраз тото. Же то суть плоды школьской сістемы, вдяка котрій у Войводинї є русиньскый язык нелем материньскым, але і природным комунікачным языком ці языком творчости.

То є то, што тота комуніта в діаспорї доказала, і што сьме мы по 1989-ім роцї затля не доказали. Выбудовати повну вертікалну школьску сістему.

А не забывайме, же свою важну роль якраз тота комуніта мала і при третім возроджіню, коли мы зачінали од фундаментів, покля они нам могли быти, а і были прикладом, же вшытко ся дасть, вшытко мож.

Лемже треба звернути увагу і на то, же покля прийде ку рапідному зменшіню чісла Русинів у Войводинї, а кедь ку тому прирахуєме іщі і процесы асімілації а сербізації, пак буде вопросом, ці наприклад таке школство, котре уж теперь має проблемы, Русины докажуть утримати, а кедь, пак як довго.

Причін першых публікованых резултатів списованя в Сербії, котры не тїшать, є много. І было бы то і на веце як єден коментарь.

Но одкрыто о них бісїдовати, припадно глядати рїшіня, жебы нам наша комуніта в Сербії цалком не пропала, бы ся мало і в рамках форуму, якым є Світовый конґрес Русинів. То, же войводиньскы Русины суть про нас важны, бы мали чути нелем они, але і сербскы власти.

А кедь сьме вже при тых властях, не дасть мі не повісти, же бы была в Беоґрадї потребна зміна парадіґмы. Покля рокы не чути од сербского режіму ніч лем намагы здобыти назад Косово, в тім самім часї є Беоґраду єдно, же страчать людей в граніцях, котры натеперь має, і же зохаблять вылюднёвати цїлый єден реґіон, котрый бы не мав быти в очах Беоґраду менше цїнный.

Покля ку змінї парадіґмы не прийде, пак нелем Русины можуть мати огрожену свою історічну і цїнну діаспору, але Беоґрад ґазардує з можностёв, же стане другов Молдавіёв, котрой половина „жытелїв“ уж давно в Молдавії не жыє.

Петро МЕДВВІДЬ. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm.

Ґрафічна і языкова коректура: АРК в СР.