13. 12. 2022: Народностный выбор апелує на владу прияти список народностных сел. На владї стоїть і меншыновый закон

Выбор занимав ся дакілько важныма темами.

В середу, 7-го децембра 2022-го року, в братїславскім владнім готелї Bôrik проходило споєне 46-те і 47-ме засїданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

Представителї меншын мали в проґрамі засїданя веце важных тем. Меджі тоты найвеце горячі належало і владне наряджіня, котрым ся выдавать список сел і міст, в котрых обчане Словацькой републікы творять потребну квоту, жебы могло село або місто быти меншынове, значіть двоязычне.

Наряджіня влады заблоковане

Народностны меншыны раховали з тым, же од 1-го януара 2023-го року буде в платности нове наряджіня влады Словацькой републікы, котрым ся выдавать список сел і міст, в котрых обчане Словацькой републікы творять потребну квоту, жебы могло село або місто быти меншынове.

Меншыны, котрых ся то дотулять, значіть мадярьской, ромской, русиньской, україньской і нїмецькой, посередництвом робочіх ґруп приготовили новый список сел і міст, котры бы подля резултатів списованя жытелїв мали быти по новому двоязычны.

Нове наряджіня, а з тым повязаный список сел і міст, рахує уж і з резултатами списованя з 2021-го року, як і з тым, же на то, жебы село або місто могло быти меншынове – двоязычне, старчіть, жебы ку меншынї приголосило ся не 20, але 15 процент жытелїв. Так само до потребного процента рахують ся обидві одповідї на народность з 2021-го року.

Список сел і міст ся мав розшырити о 125, причім велике нароснутя мають мати якраз Русины, якы мають теперь 66 сел і міст, а по новому бы мали мати аж 154.

Як інформовав председа народностного выбору, уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны Ласло Буковскый, припомінкы ку новому наряджіню, котре было уж і схвалене выбором а рекомендоване на приятя владов, має Леґіслатівна рада влады.

Леґіслатівна рада докінця пропомоновала зохабити окремо платный дотеперїшнїй список, а прияти нове наряджіня, де были были лем тоты села і міста, котры прибудуть по новому. Буковскый припомянув, же акцептованём припомінкы леґіслатівной рады бы дішло ку ставу значной правной непевности і згіршіню аплікачной практікы языковых прав меншын.

На пропозіцію предаставителїв русиньской меншыны выбор прияв засадне узнесїня, котрым апелує на владу, жебы меншынами схваленый обсяг і форму пропозіції наряджіня проїднала і схвалила на найблизшім своїм засїданю.

Засадне узнесеня меншынового выбору іде прямо на владу, а не іде наперед на схваліня на Раду влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность. Но і так зіставать вопросом, ці нове наряджіня буде схвалене, з якым обсягом, і ці од початку слїдуючого року буде платне, як з тым меншыны і раховали.

Русиньскых школ є мало

На остатнїм тогорічнім засїданю народностного выбору обговорив ся і став народностного школства. Інформацію членам выбору подав Калман Петоц, ґенералный директор Секції народностной і цїложывотной освіты на Міністерстві школства, наукы, баданя і шпорту Словацькой републікы.

Подля поданыых інформацій ку 15-му септембру того року были до сітї матерьскых школ записаны штири матерьскы школы, котры суть з навчалным языком русиньскым. Так само суть дві основны школы, де є навчалный язык русиньскый. Тоты дві школы мають довєдна 82 школярїв. Русины не мають моментално ани єдну середню школу з навчалным языком русиньскым, ці з навчанём русиньского языка.

Но треба так само припомянути, же і тот рік Обчаньске здружіня Колысочка робить Вечерны школы русиньского языка. Тоты не суть обсягнуты в інформації од міністерства. Подля нашых інформацій вечерны школы навщівлює тот рік коло 300 дітей.

Документ резорту школства, котрый быв презентованый, рекомендує розшырити понуку русиньского языка на передшкольскій і прімарній уровни і сприступнити фундаменталну часть освіты по русиньскы в секундарній, технічній а фаховій освітї.

Тот рік быв спущеный міністерством і проєкт з назвов Підпора навчаня материньского языка народностной меншыны 2022.

Вызва має служыти як початочне рїшіня підпоры навчаня хорватьского, польского, русиньского, ромского, україньского, нїмецького або булгарьского языка з тым, же залучены успішны жадателї проєкт реалізують од 1-го новембра до 28-го фебруара 2023-го року.

Транспортны таблічкы будуть і по русиньскы в азбуцї

Председа выбору Ласло Буковскый на засїданю інформовав і о актуалнім ставі хоснованя языків народностных меншын. Наперек дакотрым проблемам мож конштатовати, же знова зробив ся в тім роцї проґрес і хоснованя народностных языків ся злїпшує.

Як Буковскый інформовав, ёго уряд тот рік рїшыв 83 подань, котрыма звертала ся увага на недотримованя меншыновых языковых прав. Вшыткы пришли од фізічных особ. Веце з них было дорученых в остатнїх тыжднях, і праві проходить комунікація з одповідныма субєктами, жебы одстранити недостаткы.

І тот рік фунґовали порадны языковы ґрупы, котры забезпечовали переклады різных формуларїв, інформацій, котры дотуляють ся огрожіня жывота, здоровля, безпечности ці маєтку обчанів Словакії, методолоґічных матеріалїв ці матрічных формуларів.

Тот рік были зроблены і переклады до языків народностных меншын матеріалів Центра правной помочі.

В остатнім часї проходили і конзултації з Міністерством транспорту і будованя Словацькой републікы односно технічных приписів, якы дотуляють ся проблематікы транспортных значок. Там окрем іншого настала проблема і односно русиньского языка. Резорт транспорту хотїв значкы робити лем в латиніцї.

В практіцї бы то значіло, же там, де мають Русины право мати транспортну значку по русиньскы, не бісїдуєме о таблічках на означіня сел, але транспортных таблічках, бы такы значкы были по русиньскы, але переписаны меджінароднов транскріпціёв до латинікы.

Так як то знаме з транспортных значок, котры вказують якусь загранічну дестінацію країны, де ся хоснує кіріліця.

Проти того поставили ся представителі Русинів, як і сам уповномоченый з його урядом. Звертала ся увага на то, же в тім припаді не іде о означіня меджінародных дестінацій подля меджінародного штандарду, але о хоснованя языковых прав меншыны, котра є на Словакії признана і має кодіфікованый язык в кіріліцї.

Пеpед засїданём народностного выбору Буковскый інформовав, же пришло ку договору, і кіріліця буде на транспортных значках як в припадї Русинів, так і в припаді Українцїв. Множество такых значок, як підкреслив сам уповномоченый, пак уж буде залежати лем од споминаных меншын і їх запалу просаджовати свої языковы права на теріторії, де творять потребне проценто населїня.

І кедь ся векшыну недорозумінь з резортом транспорту односно значок подарило вже вырїшыти, в дакотрых припадах іщі тырвають. Буковскый на засїданю акцентовав, же в припадї недосягненя договору буде жадати оправне рїшіня прямо од міністра транспорту Андрея Долежала.

Выбор наконець прияв узнесїня, в котрім членове жадають од Міністерства транспорту і будованя а Міністерства внутрїшнїх справ Словацькой републікы, жебы при приправі технічных приписів ку транспортным значкам не орізовали меншыновым языковым законом ґарантованы права.

З меншыновым фондом знова неспокійность

На засїданю была участна і директорка Фонду на підпору културы народностных меншын Алена Котванова, котра выбору передкладала інформацію о роботї фонду за 2022-ый рік.

Стало ся уж фолклором, же покля є на засїданя напланованый пункт о фондї, є то найдовшый пункт, бо меншыны довгодобо высловлюють неспокійность з ёго фунґованём. І теперь крітіковали директорку, же вызвы были на тот рік выписаны пізно, комісії засїдали аж в місяцї май ці пізнїше, а многым пришли на тогорічны проєкты грошы лем перед пару днями.

Докінця іщі все суть і невыплачены дакотры проєкты. Навеце, іщі все проходить контроля проєктів лем за 2018-ый рік, што цїлу роботу спомалює.

Котванова знова декларовала, же роблять вшытко, жебы фонд фунґовав лїпше, но суть і законны повинности, котры ся мусять наповняти, а свою роль грає і людьскый фактор, главно кедь є фонд довгодобо персонално піддімензованый.

Кедьже одзвучала крітіка і на далшы сістемовы проблемы фонду, а представитель Міністерства културы Словацькой републікы участных інформовав, же резорт має в рамках своёй културной стратеґії до 2030-го року наплановану і новелу закона о фондї, членове выбору прияли узнесїня, котрым повірили председу выбору Буковского, жебы зрядив робочу ґрупу.

Тота має зробити аналізу проблем повязаных з фондом, на основі чого бы пак представителї меншын дали резорту културы пропозіції, што бы было добре, жебы в новелі закона просадило ся з цїлём злїпшыти фунґованя меншынового фонду і дотачных схем.

Представитель україньской меншыны припомянув, же наперек підниманю цїн і інфлації держава не рахує з тым, жебы звекшыти суму придїлену на културу народностных меншын, што буде великов проблемов у 2023-ім роцї.

Зо законом ся не рушать

Выбор знова занимав ся і сітуаційов коло приятя закона о поставлїню народностных меншын. Народностный выбор жадав іщі владу Петра Пеллеґріні, жебы закон прияв ся. Влада Іґора Матовіча собі приятя закона дала і до Проґрамового выголошіня влады, тот цїль там зістав і у владї Едуарда Геґера.

Уряд уповномоченого про народностны меншыны вєдно з робочов ґрупов, в котрій мали своїх представителїв і меншыны, приготовив уж цїлый текст закона, влада го мала проїднати на ярь того року, но не стало ся.

Закон, главно по крітіцї резортів справедливости і загранічных дїл а европскых справ, зістав заблокованый.

На основі інформацій, котры дав членам выбору Буковскый, закон, котрый быв приготовленый, іде подля крітіків над рамкы обовязків Словакії. План є зробити новый текст закона, з новов робочов ґрупов. Повірїня на тото мав дістати посланець Народной рады Словацькой републікы Дёрдь Дімеші. О далшій судьбі закона, котрый Словакія дотеперь не має, буде рїшыти коалічна рада.

Кедьже меджі тым вышла інформація, же закон докінця ани не быв зарадженый до Леґіслатівного плану влады на 2023-ій рік, і зорґанізовала ся успішна громадна припомінка, влада теперь мусить покликати орґанізаторів громадной припомінкы на їднаня.

Членове народностного выбору ся доїднали, же подля резултатів того їднаня будуть реаґовати. Покля влада знова одшмарить приятя закона, припадно буде хотїти робити новый текст без партіціпації меншын, выбор буде на то реаґовати далшым узнесїнём, котре може прияти per rollam без засїданя выбору.

Члены выбору проїднали і план роботы на 2023-ій рік. Найблизше засїданя бы мало проходити у фебруарї.

 

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм. Ґрафічна і языкова коректура: АРК в СР.