13. 5. 2022: Воду не заставиш

Водї ся мож піддати, або єй схосновати.

Минуло вже 75 років од часу, коли в Польщі одбыла ся такзвана Акція Вісла, яка мала катастрофічны наслїдкы про історічну Лемковину і їй русиньске населїня. А Вісла дале плыне, як написав і Петро Мурянка.

Кебы ся ня хтось позвідав, як подля мене вызерать конець світа, думам, же по двох споминовых подїях, ку 70-ій і 75-ій рочніцї Акції Вісла, бы єм му повів, най ся іде посмотрити до днесь неєствуючіх русиньскых сел на Лемковинї, якыма суть наприклад Чертіжне і Білічна.

Покля чоловік прийде на тоты місця і зохабить на себе дїяти вшыткы емоції, котры там мож почути, пак собі скорїше або пізнїше мусить усвідомити, же якраз тоты місця суть кінцями єдного світа, світа, котрый ся вже не верне.

Покля бы єм бісїдовав при тых селах о русиньскых Помпеях, не быв бы єм далеко од правды. Хоць причіна заникнутя тых сел была інша, але якраз то є на тім траґічніше. Ніч не заляло тоты села, жебы ся в них не дало жыти. Заляла їх лем Вісла, не ріка, але Акція Вісла, котру комуністічна Польща приготовила своїм жытелям.

Іщі днесь жыють люде, котры прямо зажыли тоту ганебну історію на властній скорї. Їх свідоцтва не слухають ся легко. Емоціям в такых хвілях не мож ся бранити.

Але єднако емоціонално тяжке є быти на місцях, в неіснуючіх селах, в котрых з дня на день настав конець світа. Конець, з котрого уж не є пути назад, конець світа, з котрого зістало лем пару хрестів на цінтерí, ці старый храм, якы іщі, затля, свідчать о якійсь цівілізації, котра ту жыла.

В рамках тогорічной події, котров сьме собі припомянули півокруглу річніцю выгнаня з властных обысть, заінтересовала ня іщі єдна річ. Богдан Копча приготовив мапы, штатістікы, ґрафы, котрыма барз пластічно вказав, якый барз неґатівный вплив мала дана акція на нашых Русинів, котры цíлы стовкы років жыли у своїх горах, і котры з дня на день были насилно выселены на землї, де зістали як стромы без коріня.

Відїти реалны чісла, котры говорять о асімілації, яка на основі того барз легко перешла, о стратї ідентічности, о стратї природной теріторії, кедьже лем мала частка людей пізнїше вернула ся на Лемковину, не суть о ніч менше депресівны, як стояти на місці, де колись было село, ці слухати прямых участників Акції Вісла.

Є правилне акцентовати, же Вісла дале плыне. Она не заставила ся. По Акції Вісла уж ніч ся не вернуло, а ани не верне ся до обставин, якы были перед нёв, бо то є неможне. А тырвать, плыне, бо она поступать, што відїти наприклад при асімілації, дале.

А то бы сьме могли припомянути і то, же плыне дале і з того погляду, же доднесь Лемкы, хоць мають свої народностны права, підпору з державы, зістали так дакус в другій катеґорії, бо наприклад маєткы як лїісы „не мож вернути“ тым, котрым были взяты.

Над водов як єдным із штирёх основных елементів є тяжко перемочі. Стары люде бісїдують і таку мудроту, же вода гірша як огень. Огень загасиш, але воду не загасиш, а властно єй ани не заставиш. Кедь прийде, бере вшытко.

На другім боці, люде научіли ся з водов робити. Днесь знають управити водны токы, роблять гаті, знають воду схосновати так, жебы їм была на благо, і жебы їх не зничіла. А навеце, вода давать новый жывот, без воды бы не выросло ніч.

Воду не заставиш, но мож ся їй піддати і смотрити на конець світа, або єй схосновати на благо, на новый жывот.

Ани воду, котра є повязана з Акціёв Вісла, не заставиш. Лемже дїяня Лемків од 1989-го року вказує, же до даякой міры подарило ся їм управити токы, зробити якусь гать, хосновати воду, жебы не была лем тым елементом, котрый вшытко зничіть, але жебы дала і новый імпулз про жывот Русинів у Польщі.

Хоць Вісла плыне дале, з мірным оптімізмом вірю, же Русины в Польщі вкажуть і в резултатах списованя, же ся водї з Акції Вісла не піддали, і же жывот Лемків так само плыне дале.

Петро МЕДВІДЬ, статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР.