14. 10. 2022: Перемога літературы

Може якраз література стане інштрументом перемогы.

Тридцята Лемківска творча осїнь была выняткова. Нелем тым, же была тридцята, юбілейна. Але і тым, же на нїй одпрезентовала ся мала антолоґія русиньской поезії, котра вышла у такзванім світовім языку.

Переклады світовой літературы до сучасного русиньского языка мають свої початкы у 1980-ых роках. В тім часї, іщі у втогдышнїм Україньскім націоналнім театрї, днесь русиньскім Театрї Александра Духновіча, выбавив драматурґ Василь Турок-Гетеш, же дакотры пєсы могли ся наштудовати і „на діалектї“.

По змінї режіму, а так само змінї назвы і народностной орьєнтації нашого театру, то уж была реаліта, же на сценї грає ся по русиньскы, і на то треба было мати русиньскы тексты. Окрем пєс русиньскых авторів, ся так одвтогды зробили десяткы перекладів світовых авторів, значіть світовой літературы.

Окрем того зробили ся уж і даякы переклады книжковых тітулів світовой літературы, котры днесь можеме чітати по русиньскы.

Не так цалком то вже фунґує другым напрямом. Іщі все є вынятком, кедь якась русиньска література обявить ся і в даякім перекладї на іншый язык. Покля маєме бісїдовати о перекладах нашой літературы на світовы языкы, пак ся, нажаль, не маєме барз чім хвалити.

Треба звернути увагу, же то не проблема русиньской літературы. Самособов, є много баласту, лемже за веце як тридцять років, котры можеме жыти знова як Русины, были і суть меджі нашыма авторами мена, котры не пишуть провінчну літературу, але літературу, котра бы обстояла в конкуренції з літературами іншых народів.

Проблемом є, же літературный світ, а нелем він, властно якось о русиньску літературу ани не завадив. Брак інтересу є сімптоматічный. Предці лем, і середнёевропску інтелектуалну сметанку веце інтересує екзотіка в подобі Непалу, як даякы Русины під їх носами.

Зато антолоґія лемківской поезії з назвов Ritorni – Powroty – Вертаня, є досправды торжеством про нашу літературу. Творы пятёх русиньскых авторів з Лемковины, котры переложыла на італійскый язык Сілвія Бруні, можуть дістати ся перед італійского чітателя.

Нїт, не чекайме теперь Нобеловы премії за літературу на основі того. На другім боцї, нашто бы нам то властно было? Што сьте чули о лавреатах той премії за послїднї рокы перед і по здобытю той премії? З найвекшов правдоподобностёв, аж на выняткы, ніич. Тото мено ся появить, і тым то кінчіть.

Лем на марґо, заінтересованы знають, же уж давно є векшов якостёв Брукерова премія, не Нобелова.

Но наперек тому такы переклады суть, за поглядом автора того коментаря, барз потрібны. При презентації той антолоґії єм собі усвідомив, же то якраз література малых народів, котра ся якымсь чудом дістала до рук чітателям у світї – в перекладах,  знала даколи помочі тому, жебы о тот народ, ёго проблемы, судьбу, зачали ся інтересовати інтелектуалны, пак політічны еліты.

Понад тридцять послїднїх років намагаме ся о свої права, наперек тому іщі все мусиме боёвати з українізаціёв і в державах, в котрых нас офіціално узнавають, а навеце, дотеперь не сьме узнаны в державі, де бы нас мало быти найвеце.

Хоснуєме на то різны інштрументы, жебы ся тото не дїяло, лемже реално є інтерес о нашы проблемы і їх рїшіня такый – ниякый.

Што сьме дотеперь аж так барз не хосновали, то наша література, котру бы сьме могли шмарити під око чітателям у світовых языках. Може наконець быти література інштрумент нашой премогы? А што кебы сьме то намісто теорії спробовали?

Петро МЕДВІДЬ. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm.