18. 8. 2023: В Новім Садї почав XVII. Світовый конґрес Русинів

У главнім містї Войводины зышли ся делеґації з членьскых держав Світового конґресу Русьнів.

В пятніцю, 18-го авґуста 2023-го року, офіціално почав у главнім містї сербской Войводины – в Новім Садї XVII. Світовый конґрес Русинів (СКР). Делеґаты і гостї з членьскых держав сходили ся вже в четверь, коли про них быв приготовленый културный проґрам в Коцурї, а так само в Новім Садї.

Засїданя тогорічного конґресу проходить в просторах Філозофічной факулты Універзіты в Новім Садї. Конґрес потім, што зазвучали сербска і русиньска гімна, офіціално одкрыв Михайло Фейса, председа общества Руска матка, котра є тот рік ёго орґанізатором.

Конґрес привітав честных гостїв

На офіціалнім одкрытю XVII. Світового конґресу Русинів брало участь дакілько честных гостїв із державной уровни, уровни Автономной покраїны (области) Войводина, з універзіты, і з русиньскых інштітуцій в Сербії.

На конґресі участны привітали Нінослава Йовановіча – державного секретаря Міністерства про людьскы і меншыновы права а соціалный діалоґ, радника міністра того самого резорту Марека Піуковіча, покраїньску омбудсманку Драґану Чоріч, Адріяна Борка з Покраїньского секретаріяту про освіту, приписы, справу і народностны меншыны, Іґора Црнобараца – віцепріматора міста Новый Сад, і народного посланця Мілана Ґлушаца.

Так само на одкрытю СКР взяв участь председа Націоналного совіту Русинів Йоакім Рац, директор Заводу про културу войводиньскых Русинів Саша Сабадош і Мілівой Алановіч – продекан Універзіты в Новім Садї.

Святочны приговоры взяли Нінослав Йовановіч, Марек Піуковіч, Драґана Чоріч, яка пару словами приговорила ся участникам конґресу і по русиньскы, а Адріян Борка. Пак вже слово перевзяв председа Світового конґресу Русинів Штефан Лявинець.

Тот у вступнім приговорї представив честных гостїв, котрых як председа запросив. Меджі нима суть наприклад посланкыня за Русинів у Парламентї Мадярьска Віра Ґіріц, председа Вседержавного русиньского самосправованя в Мадярьску Віктор Крамаренко, русиньскый літературознатель і ученый Валерій Падяк, директорка Словацького народного музея – Музея русиньской културы Люба Кралёва, вызначный русиньскый умелець Михаіл Белень ці русиньскый меценат з Румунії Валентін Попеску.

По приговорї председы поздоровили конґрес іщі віцепріматор Нового Саду Іґор Црнобарац, народный посланець Мілош Ґлушац і продекан Універзіты в Новім Саді Мілівой Алановіч.

Лавреатам передали премії

По приговорах продовжовала святочна часть проґраму переданьом Премії Василя Турока-Гетеша і Націоналной премії за русиньске уменя імени Івана Манайла Pro Arte Ruthenorum 2023.

Лавреатом Премії Василя Турока-Гетеша за 2023-ій рік за вызначны резултаты в розвитку русиньской културы став Володимір Противняк (на фотцї) із Словакії. Націонална премія за русиньске уменя імени Івана Манайла Pro Arte Ruthenorum 2023 має тот рік двох лавреатів. Першым є умелець з Войводины Сілвестер Макаї. Другым став Петро Фелдеші, котрый походить з Підкарпатя, но жыє в Мадярьску.

Хто суть лавреаты тогорічных премій

Володимір Противняк (1952 р., Выдрань, Чехословакія) – довгорічный актівный дїятель русиньского руху на Словакії. В русиньскім русї дїє дві десяткы років. Од 2006-го до 2013-го року быв председом Русиньской оброды на Словеньску.

В орґанізації дїє дотеперь як член Выконного выбору і председа містной орґанізації в Меджілабірцях. В рамках Світового конґресу Русинів робить секретаря Світовой рады Русинів. Противняк быв так само єдным із сполуоснователїв Музея модерного уменя Енді Варгола в Меджілабірцях.

За свою актівну роботу на ниві културы в многых селах і в містї Меджілабірцї быв веце раз нагородженый, наприклад памятнов плакетов РОС при нагодї 20-го юбілея основаня орґанізації, почестныма грамотами міста Меджілабірцї, РОС і председы Світового конґресу Русинів. На Премію Василя Турока-Гетеша быв номінованый Русиньсков обродов на Словеньску.

Сілвестер Макаї (1941 р., Коцур, Югославія) – русиньскый скулптор, малярь і ґрафік. На своїм контї має понад 35 авторьскых і коло 500 ґруповых выстав. Творити почав у 1956-ім роцї, творить доднесь. Здобыв дакілько нагород, наприклад од Општины Вербас ці Здружіня вытварных умелцїв Войводины.

Меджі ёго творами найдеме бусты русиньскых особностей – Гавриїла Костельника і Петра Кузмяка, портреты ґрекокатолицькых священиків і дяків, але і сакралны мальбы. Дїяв і як вытварный педаґоґ. На премію го номіновала орґанізація Руска матка.

Петро Фелдеші (1944 р., Мукачово, Підкарпатя) – підкарпатьскый малярь жыючій в Мадярьску. Є абсолвенстом Ужгородьского учілища ужыткового уменя, де ёго учітелями были такы особности як Николай Медвецькый, Ернест Контратовіч ці Антон Шепа.

В роках 1982 аж 1984 быв председом Союза молодых художників Закарпатя. Од 1963-го року доднесь зробив понад сто монументалных фресок. Орґанізовав меджінародны пленеры на Підкарпатю і в загранічу. В роцї 1992 основав і одкрыв у Мукачові Ґалерію імени Мігая Мункачі, котра фунґовала до 1996-го року. В Мадярьску жыє од 1999-го року. Є реґуларным участником русиньскых пленерів і выстав. У своїй творчости зображує русиньскы звычаї і фолклор. Малює образы і з духовнов тематіков.

Ёго творчость знають в многых країнах Европы, але і в Канадї, Австралії, США а далшых державах. Од 1978-го року дотеперь мав 37 авторьскых выстав. У 2006-ім роцї быв удостоєный званём Заслуженый художник Україны. На премію Петра Фелдешія номіновав Андрій Манайло. На переданю з важных причін не быв участный.

Конґрес продовжує робочов частёв

По святочній части засїданя конґресу продовжує робочов частёв. Делеґаты одкрыли І. пленарне засїданя. Схвалили проґрам XVII. Світового конґресу Русинів і членів окремых конґресовых комісій.

За тым наслїдовала Справа председы СКР о дїятельстві за меджіконґресовый період років 2021 – 2023. Председа Лявинець припомянув, же почас меджіконґресового періоду почала война на Українї, і Світова рада Русинів такой реаґовала на російску аґресію, котру одсудила. Но так само звернув увагу і на то, же далше не є вырїшеный вопрос признаня Русинів на Українї.

„Было про нас дуже небезпечне, же україньскы державны орґаны зачали путати нашы сімболы з російскыма,“ повів председа Лявинець. Припомянув тым разію Службы безпекы Україны в Хрестовоздвиженьскім православнім катедралнім соборі в Ужгородї з децембра 2022-го року, коли русиньскы сімболы і матеріалы были означены за „сепаратістічный“ матеріал.

Як далше продовжовав, тото выкликало далшы потребны крокы з боку Світовой рады Русинів, жебы сохранити нашу ідентічность, нашы сімболы і самобытность.

Зрекапітуловав, же од початку 2023-го року комуніковав з представителями Словацькой републікы, з Венеційсков комісіёв, з предсидательков Европской комісії Урсулов фон дер Леєн, высокым комісарьом Орґанізації про безпечность і сполупрацу в Европі про народностны меншыны Каіратом Абдрахмановом, як і з Директоріятом про выходну Европу і централну Азію, главов Україньской дівізії Петров Ґомбаловов. Ґомбалову комунікаціёв з председом СКР повірив голова Европской рады Шарлс Мішел. Так само председа Лявинець припомянув, же має рекомендацію од Венеційской комісії прямо комуніковати з Радов Европы у справі узнаня прав Русинів на Українї.

„Мам велику надію, же мы можеме теперь добити ся реалного діалоґу через европскы інштітуції о нашых правах, їх здобытю на Українї,“ закінчів председа свою оцїнку.

Богатый робочій проґрам

Проґрам продовжує справами о дїятельстві в меджіконґресовім періодї представителїв окремых членьскых орґанізацій. По закінчіню І. пленарного засїданя в пополудняйшых годинах буде продовжовати робота по окремых конґресовых комісіях.

Пообідї одбуде ся і засїданя XI. Світового форуму русиньской молодежи, а так само научна конференція з назвов Світова русиністіка днесь і в будучности. Вечур має одбыти ся далше засїданя Світовой рады Русинів.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, фрафічна і языкова управа: АКР в СР.