20. 2. 2023: Перед сто роками народила ся Анна Галґашова
20-го фебруара 2023-го року минуло точно сто років од часу, коли народила ся русиньска писателька, зберателька народной словесноти Русинів, родачка із днесь вже неіснуючого села Стружніця – Анна Галґашова.
Народила ся Анна Галґашова 20-го фебруара 1923-го року в селї Стужніця. Было то русиньске село в окресі Снина, но в році 1980 было евакуоване з причіны будованя водного резервоару Старина. Основну школу выходила в роднім селї, і уж там облюбила собі умелецьку літературу, но передовшыткым народный фолклор і етноґрафію.
Наперек тому в тій области Анна Галґашова зачала реалізовати ся аж омного пізнїше. Было то у 1980-ых роках, коли переселила ся з родного села до Пряшова.
„Галґашову можеме означіти за значно талентовану носительку і зберательку народной културы Русинів выходной Словакії. Понуряла ся „до глубин різнородой народной културы, прожываной і розвиваной в Звалї, Смулнику, Руськім, Великій Полянї, Старинї, Яловій, Стащінї, Стащіньскій Розтоцї, Колоніцї, Кленовій, Вубли, Бенятинї, Підгородю, Збою, Улічу, Руськім Потоцї і всягдыль там, де жыють Русины,“ написала о ній Кветослава Копорова.
„Анна Галґашова притім розуміла, же вшытко тото буде мусити дати і на папірь, жебы то мало даяку цїну і до будучности. Тайно роздумовала о выданю книжкы, но одвага на тот почін ся родила довго і помалы.“
Час на то, жебы могла зачати реалізовати книжцїі пришов, як сьме спомянули, аж втогды, кедь пришла жыти до Пряшова. Пришов час взяти до рук зошыты, котры собі завела іщі в Стружніцї.
„До них зачала записовати нелем вшытко пережыте, але під впливом етноґрафа Др. Р. Манны із Словацькой академії наук, котрый свого часу навщівив Стружніцю, і розлічны сорты народных звычаїв. Др. Манна навщівив єй і в Пряшові і запропоновав їй сполупрацу з Народописным обществом Словацькой академії наук. З той стрїчі ся зродили запискы в зошытах (по русиньскы), котры на імпулз Др. Манны Анна Галґашова послала Словацькому народописному обществу до Братїславы, яке на своїй Валній громадї в Левіцях оцїнило тот етноґрафічный матеріал третёв цїнов. Было то в роцї 1984. Таков цїнов были оцїнены і далшы єй два зошыты етноґрафічного матеріалу в роцї 1986.“
То были першы успіхы, котры здобыла Анна Галґашова за свою цїложывотну роботу. Но все іщі не было книжкы, котру хотїіла довгы рокы выдати. До той роботы пустила ся на імпулз Михайла Гиряка. І резултатом той роботы была книжка Стружніцькыма пішниками, котра вышла в роцї 1993, значіть два рокы перед кодіфікаційов русиньского языка на Словакії.
Книжка є лем выбером із зберательской роботы Анны Галґашовой. Жанрово є барз богата. Найдеме в нїй фантастічны приповідкы, демонолоґічны приповідкы, леґенды, народны повіданя, але і дїтьскый фолклор, ці анекдоты, стовкы записаных народных поговорок, або записы домашнїх робот на ґаздівстві, пописованя народного лїчітельства і іншы.
Анна Галґашова писала і поезію а таксамо балады, котры належать ку найкрасшым Галґашовой творам. Іншпірацію черьпала з властного жывота, але і зо жывота своїх найблизшых ці людей, котрых стрїчала. Нажаль, окремый зборник поетічных творів їй не вышов.
Окрем книжкы Стружніцькыма пішниками Галґашовой творы можеме найти і в антолоґіях – Муза спід карпат (р. 1996), Терньова ружа (р. 2002), а в Русиньскых народных календарях на рокы 2001 і 2002. Вмерла Анна Галґашова 15-го януара 1996-го року в Пряшові.
Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм. Ґрафічна і языкова коректура: АРК в СР.
