21. 2. 2022: Перед 25-ма роками выникнув Кошыцькый апостольскый екзархат

Екзархат быв першым кроком ку зряджіню метрополітной церькви.

21-го фебруара минуло точно 25 років од часу, што быв булов Ecclesiales communitates Папы римского Йоана Павла ІІ. зрядженый у 1997-ім роцї Кошыцькый апостольскый екзархат, попередник днешнёй Кошіцькой єпархії. Теріторія Кошіцького самосправного краю тым была оддїлена од Пряшівской ґрекокатолицькой єпархії. Першым екзархом став владыка Мілан Хаутур, котрый довтогды быв помічным єпіскопом Пряшівской єпархії.

Історічны причіны

Як Пресовый центер Кошыцькой єпархії інформовав отець Мартін Мраз, рїшіня Апостольского престола зрядити екзархат было овпливнене веце фактами.

„Тоты історічны мають свій початок на кінцю 18-го столїтя. В тім періодї про западну часть Мукачовской єпархії владыка Андрій Бачіньскый створив 27-го юла 1787-го року вікаріат в Кошіцях, і за першого вікарія меновав каноніка Іоанна Пастелія,“ інформовав Мраз.

Вікарій мав мати резіденцію в монастырю домініканів, но тот в тім часї служыв на цівілны справы, зато мав іти до монастыря францісканів, але в тім такой зрядив яґерьскый римокатолицькый єпіскоп малу семінарію.

„Тоты барьєры знеохотили Пастелія і на свій уряд резіґновав. На ёго місце быв 13-го януара 1790-го року менованый вікарій Михал Брадач, котрый по неуспішных пробах здобыти резіденцію в Кошіцях перенїс вікаріат до Пряшова. Перенесїня было схвалене в роцї 1806 і поклало фундаменты Пряшівской єпархії, котра была зряджена у 1818-ім роцї.“

Окрема адміністратура почас войны

Далше дїлїня Мукачовской єпархії одбыло ся в роцї 1939, кедь по розпадї Чехословацькой републікы і окупації Підкарпатьской Руси і части Словакії Мадярами часть парохій Мукачоівской єпархії зістала на теріторії Словацького штату.

„Про тоты парохії была 13-го апріля 1939-го року зряджена Апостольска адміністратура Мукачовской єпархії на Словакії, котра была прямо підпорядкована Святому престолу. Справовати адміністратуру было придїлене втогдышнёму пряшівскому владыкови Павлови Петрови Ґойдічови donec aliter provideatur, значіть, покля ся не вырїшыть іншак.“

Така сітуація зістала і по войнї, кедьже Підкарпатька Русь была анектована Совєтьскым союзом, так то было і в роцї 1950, коли была Ґрекокатолицька церьков у Чехословакії державныма властями зрушена, а такый став продовжовав і по їй обновлїню у 1968-ім роцї.

Сітуація по роцї 1989

„Уж почас комуністічного режіму на основі тых історічных і юрідічных фактів просили ґрекокатолицькы священици Михалівского деканату Апостольскый престол, жебы з тых парохій было зряджене на Словакії далше єпіскопство. Тоту просьбу повторили в роцї 1990, такой по падї комуністічного режіму,“ пояснює отець Мартін Мраз.

В далшых роках были до Рима загнаны і далшы подобны просьбы, котры докінця підпорив і владыка Йоан Гірка, втогдышнїй пряшівскый єпарха, но в них уж жадали і реорґанізацію Ґрекокатолиьцкой церькви на метрополітну.

„Зряджіньом Ґрекокатолицького апостольского екзархату в Кошіцьх так было створене шпеціалне церьковноправне поставлїня, котре холем в основых чертах одповідало шпеціфічному поставлїню Земпліна і Абова в історії Мукачовской єпархії.“

Были і далшы причіны про выникнутя екзархату

Отець Мартін Мраз описує і далшы причіны, котры стояли за выникнутём екзархату. „Політічны обставины на Словакії другой половины 1990-ых років не жычіли выникнутю нового ґрекокатолицького церьковного субєкту. Єдночасно выникнутя перешло почас комлікованой внутрїшнёцерьковной сітуації в Пряшівскій єпархії.“

Тоты вшыткы условія довєдна запричінили, же выникнутя екзархату было в тім часї єдиным можным рїшінём. Владыка Йоан Гірка у своїм приговорї в день інтронізації нового екзарху, 2-го марца, бісїдовав о непрязных сіґналах, котры мало выкликати тото рїшіня Апостольского престола.

Гірка притім лем тїсно перед тым, 9-го фебруара 1997-го року, пришов до Кошіць, де інтронізовав єпіскопского вікарія новозрядженого Кошіцького вікаріату. Далшы вікаріаты Гірка зрядив у Пряшові, Стропкові і Братїславі, але менованя єпіскопскых вікарїв было з причіны зряджіня екзархату одложене і пак уж нереалізоване.

Зряджіня екзархату стало втогды першым кроком ку зряджіню метрополії і створило условії про далше інштітуціоналне роснутя Ґрекокатолицькой церькви на Словакії.

Без матеріаланого забезпечіня

Початкы екзархату были складны, кедьже нова штуктура не была достатночно матеріално забезпечена.

Першы просторы єпіскопства творили дві комнаты з кухнёв і выбавлїнём на фарї, котры ся увольнили по перебраню ся отця Павла Репка до Пряшова. Якраз він быв менованый лем пару днїв перед зряджінём екзархату за кошіцького вікарія, по змінї сітуації одышов до Пряшова на посаду єпіскопского

вікарія.

„Будову на нову резіденцію подарило ся купити вдяка щірости добродителїв такой в першых місяцях єствованя єпіскопства. Куплїня, выпрятаня попереднёго маїтеля, адміністратівный перепис і реконштрукцію ся подарило зробити через лїто і 1-го септембра 1997-го року владыка Мілан по Святій літурґії посвятив нову і на дакілько років провізорну резіденцію екзархату на Домініканьскім намістю.“

Днесь стоїть вже нова будова резіденції такой коло катедралного собору. Апостольскый екзархат в Кошіцях быв 30-го януара 2008-го року реорґанізованый на Кошіцьку єпархію і приєнднаный до складу Пряшівской метрополітной церькви. В рамках той реорґанізації выникла втогды і Братїславска єпархія.

Дня 24-го юна 2021-го року Папа римскый Франціск прияв зречіня ся уряду епархіалного єпіскопа передложене владыком Міланом Хаутуром, і єдночасно призначів за нового кошіцького єпарху архієпіскопа Кіріла Василя. Владка Кіріл рядив єпархію уж од януара 2020-го року, коли быв призначеный за апостольского адміністратора.

Петро МЕДВІДЬ, Лем.фм. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР. Фото: Архів Кошыцькой єпархії.