21. 4. 2023: Книгы, што были приречены на загыбель

Походят з Береста, Перункы, Камяной і Полян. Найстаршы сут з XVIII ст.

В четвер, 13. квітня/апріля др габ. Олена Дуць-Файфер, проф. Ягайлоньского Універистету (на фото в центрїі), подала ся до Фльоринкы на запрошыня директор основной школы, Малґожаты Стритиньской, жебы представити ученикам основны інформациі о Лемковині і єй жытелях. Ініцияторком той стрічы была Анна Борух (на фото справа) зо стоваришыня Саґа Ґрибів.

Стріча стала ся тіж нагодом і для інчой важной для нашой спільноты подіі – на рукы прелеґенткы были переданы безцінны метрикальны книгы з західніx парохій давной Лемковины – найстаршы з них походят з ХVIII ст.

Лемківска Фльоринка

Єдном з ціли заплянуваной доповіди проф. Дуць-Файфер было пошыріня інформаций на тему лемківской нацийональной меншыны, котра до 1947 р. в більшости заселяла не лем саму Фльоринку, але і цілу Сандецку Русь. Стріча была нагодом до запрезентуваня загалом нацийональных меншын і іх проблематикы в сучасній Польщы.

В стрічы окрем школярів, учытельок істориі і директор взяли тіж участ Анна Борух (Саґа Ґрибів) і вікарий місцевой римокатолицкой парохіі, о. Мариюш Вжесіньскій.

«Подала єм ся з соспільном місийом до школы во Фльоринці – єден з моіх кроків до придбаня прихыльности Фльоринчан, жебы даяк нашло ся почестне місце в селі для поставліня пропамятной таблиці для подій з 5. грудня/децембра 1918 р.», пише Дуць-Файфер. Істо, єдном з тем доповіди были подіі фльориньского віче, лемківскых стремлінь і пізнійшой істориі, в тым смутной карты в істориі Фльоринкы і поблизкых сел – акциі «Вісла».

Олена Дуць-Файфер як представничка Стоваришыня Лемків од парох років веде стараня о упамятніня місця славного віче, якє подля історичных джерел проходило в долинці при місцевій муруваній церкви Архангела Михаіла. Речена присутніст во фльориньскій школі мала за ціль приближыти історичны діі і іх значыня для теперішньой памяти лемківскых поколінь.

Здає ся, же підповіджена през Анну Борух метода едукацийного діяня принесе добры ефекты. По молодежы, учениках VII i VIII кляс, видно было глубокє заінтересуваня темом, прото сподівати ся мож, же іх молоды умы і емоциі будут барже отворены на лемківску історию і теперішні стремліня. Натоміст директор Стритиньска, в ефекті скорійшых бесід з барз прихыльным лемківскій справі священником, запропонувала поставліня пропамятной таблиці посвяченой фльориньскому віче на пляци попри школі, барз близко церкви і долинкы, де проходило віче 5. грудня/децембра 1918 р.

Істория вічным пером писана

Як інформує нашу редакцию проф. Олена Дуць-Файфер, тота так хосенна стріча закінчыла ся несподіваном і величавом подійом – фльориньскій священник о. Мариюш Вжесіньскій, любитель істориі, хранитель памяти о діях Фльоринкы, передал на єй рукы приватні придбану колекцию 13 парохіяльных книг, серед котрых найстаршы походят з ХVIII ст.

Неодолга по выселіню Русинів в рамках акциі «Вісла», проведеній в 1947р., документы мали быти згідно з диспозицийом Ґрибівского Староства спалены, хоц уж товды были цінныма, більше як двохсотлітніма памятниками. На жаль, товдышня політика «будуваня істориі наново» зводила ся в великій мірі до стосуваня такых метод. Книгы были щестливо сохранены єдным з осадників, якій скрыл іх перед знищыньом в своім боіску. В пізнійшых роках зачал іх продавати в єдным з тарнівскых антиквариятів. Конец-кінцьом заінтересувал ся нима і придбал іх єден з пасийонатів істориі, а пак передал тоту приватну колекцию назад до Фльоринкы. Тепер, кєд метрикы вымагают пильного забезпечыня, а пак наукового досліджыня як памятка лемківской культуры, были они переданы як приватна колекция на рукы проф. Дуць-Файфер.

Сохранены парохіяльны записы походят з давных нашых парохій в Перунці, Камяній, Бересті і Полянах. Сут то ориґінальны метрикы, што были записуваны протягом років поєдныма парохами. Свідчат не лем о демоґрафічных змінах (як народжыня, смерти, вінчаня), але тіж сут джерелом історичных подій в даных селах. Досліджыня подібных книг з інчых сел Лемковины неєднократно вказуют, што записы переховуют жменю цінных інформаций, маючых значыня для культурного і історичного досліджаня Лемковины.

Тепер книгы будут певністю підданы професийному забезпечыню і реновациі, а в дальшым періоді станут ся предметом науковых досліджынь для вшыткых, што зосереджают своі знаня і заінтересуваня на Лемковині.

Памяткы, што мало іх не быти

Подіі, як тота во Фльоринці, сут доказом, што спільна памят о минулым єст можлива. Локальным пропаґатором істориі єст выміненый теперішній римокатолицкій священник, монах з чыну Серцан, о. Вжесіньскій, якій в часі такых стріч як остатня в основній школі сам оповідат школярям о лемківскій бытности на західній Лемковині.

Серед самых днешніх жытелів Фльоринкы находят ся такы, што так само заховали історичны артефакты, якы лишыли по собі лемківскы жытелі. Едукуваня молодых ґенераций, вчыня о взаімных меджекультуровых односинах, складных історичных подіях, єст добром нагодом до вказаня спільной памяти і будуваня мостів помедже тыма, што колиси гев жыли (а найчастійше уж іх дітми, внуками), і тыма, што днес на місци плекают памят о давній істориі нашых земель.

Част подібных метрикальных книг находит ся в ріжных архівах. Вельо з них мож перезерати в діґітальній версиі на сайті Державного Архіву в Перемышли. На жаль, повоєнна реальніст і выселіня Лемків довели до того, што гідні того рода документів і памяток безповоротно пропала, або была знищена (чого доказом был замір што до описаных вратуваных книг). Тым більше треба ся тішыти, же приватны особы, проти офіцийным приказам, сохраняли, громадили своі колекциі, якы тепер годны быти передати тым, чыє то є дідицтво – лемківскым орґанізациям і іх членам, лемківскому соспільству.

Севериян КОСОВСКЫЙ, ЛЕМ.фм.

(Публікуєме в оріґіналї – лемківскім варіантї русиньского языка.)