21. 4. 2023: Нове дїлїня на хосен дїлїня
Няй собі адміністратівно дїлять як бы лем не хотїли.
О тім, же Словакія з пять і пів міліонами жытелїв не потребує вісем країв, не похыбує нихто. То, же окресів є як тунёго товару в кітайскім склепі, о тім так само не є діскусія. Но вопросом є, чом знова раз ідеме пробовати, намісто того, жебы сьме вернули ку історіёв провіреному?
Цїле сучасне дїлїня Словакії на краї і окресы є дїдовизнов влады Владиміра Мечіара, котру уж лем докінчів кабінет Мікулаша Дзурінды.
Чом ся втогды, кедь хотїли зрушыти три краї, і принести уряды ближе ку людём, не приступило ку дїлїню подля історічных жуп? Навеце ся тоты історчны жупы в неєднім припадї подїлили меджі два краї?
По перше, словацькый націоналізм, посилненый успіхом выбоёваня властной републікы, не міг ани чути о дачім такім, што бы могло быти повязане із сполочнов угорьсков історіёв. По друге, тот сам націоналізм не хотїв ани чути о тім, жебы в даякім реґіонї, котрый бы выникнув наприклад на основі історічных жуп, могли мати векшыну Мадяры.
І так ся подїлило такым способом, жебы не глядати якусь функчну лоґіку теріторії, але жебы потвердити, „хто ту дома“.
Окресы, то далша окрема капітола. То не є ани жаднов таємніцёв, же такый Полтар, місто з 5000 жытелями стало окресным містом лем зато, бо одтыль походив втогдышній председа словацького парламенту, пізнїше презідент Іван Ґашпаровіч. Каждый добрый політік предці „хоче помочі свому краю“, а так поміг і Ґашпаровіч.
Мы днесь знаме, а многы то знали уж втогды, перед 27-ма роками, же 79 окресів і 8 країв є на так малу країну дакус великый луксус. Чісло деякых урядників на Словакії є штось, што може якбач сміло просити о запис до книгы рекордів, а якость служеб про людей притім ани здалека не досягує то, што бы сьме од такой супер децентралізації чекали.
Значіть, є час нелем бісїдовати, але реално по веце як двох декадах зачати робити крокы, котры якось функчно зреорґанізують країну. Нажаль, пропозіції, котры хтось пустив з Міністерства внутрїшнїх дїл Словацькой републікы, вызерають знова так, же уж теперь бы їх треба было переробити.
Але, няй собі адміністратівно дїлять країну як лем бы не хотїли. Пережыли сьме старе дїлїня, пережыєме і нове. Омного векшов проблемов є то, ці хтось думать і на народностны права, котры меншыны здобыли.
Міністерство подля інформацій з медій мало чекати на резултаты списованя жытелїв із 2021-го року, жебы нове адміністратівне дїлїня оддзеркалёвало і реалность подля даных. Лемже даны не суть лем о тім, де хто ходить за роботов, до школы, ці де концентрує ся найвеце людей, жебы там зробити уряды.
При теперїшнїм дїлїню Словакії суть ґарантованы і народностны права, наприклад і на уровни окресів. Покля прийде ку злучованю окресів подля пропозіції, яка дістала ся до медій, пак два русиньскы окресы, котры сьме здобыли твердов возроднов роботов почас веце як 30 років, може будуть минулостёв. Бо у векшых новых окресах бы сьме легко стратили потребну квоту населїня, жебы окрес зістав русиньскым.
Суть дві алтернатівы, покля бы мало прийти на реалізацію пропонованого дїлїня. По перше, ґарантовати, же в субреґіонї, котрый быв ся приєднав до нового векшого окресу (реґіону), і быв передтым народностным окресом, бы зістали народностны права захованы.
По друге, што бы было барз ґалантне од Словаків, але якбач на то не є воля, доволити меншыновы языковы права на уровни окресів уж лем кебы єдно село в окресї было народностне. Але будьме реалісты, гейже?
А не одпущу собі іщі єден момент. Створїня єдного Выходословацького краю лем шумнї ілуструє, як важный є выход в Братїславі.
Жупы, котры ту были стовкы років, были функчны, в Мадярьску їх мають доднесь. Днесь бы може треба было лем іншак упорядковати уряды, і быв бы покій. Але мы мусиме выдумовати все дашто нове. В пордяку, лем треба думати на то, жебы нове дїлїня не было лем на хосен дїлїня, і жебы то не зробило шкоды у народностных вопросах.
Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Языкова і ґрафічна управа: АРК в СР.
Жрідло фотоґрафії: Wikipedia.
