22. 2. 2022: Як ся із замкнутого русиньского хлопця стала світова леґенда

(Ку 35-рочу од смерти краля поп-арту ЕНДІ ВАРГОЛА, нар. як АНДРІЙ ВАРГОЛА.)

„Знам, же там в краю, одкы пришли мої родічі і де вмерла моя сестра, суть бідны, але красны люде,‟ повів раз Енді Варгол новинарёви. На ёго вопрос, де то є, дістав одповідь: „Я походжу зникады.‟

„Каждый знає, же зробив етікеты на Кембеллову поливку, образы Мерлін Монро, Елвіса Преслі, але нихто не знає внутрїшнїй розвой ёго розуміня світа, ёго філозофію уменя,‟ повів про „Pravdu“  главна особность взнику Музею модерного уменя Енді Варгола в Меджілабірцях – Михал Бицко. Він уж десяроча ся намагать одркрыти тайну походжіня, жывотных періперій і творчости осамоченого і закрытого умелця. „На дакотрых выставках хоче привернути увагу на творость і жывот чоловіка, котрый неперек зданливому познаню краля поп-арту зістає в реалности непознаный,‟ продовжовав М. Бицко. Зато на них допроваджать позерателїв окремыма етапами жывотной і креатівной судьбы Ендія. Од зачатку 50. років 20. стороча, кедь робив як рекламный ґрафік, ілустратор ці пропоновав топанкы, через найзнамішый поп-артовый період, аж до вершины.

Варголове думаня выразно формовала ёго мати Юлія, котра по анґліцькы николи добре не говорила. З Ендіём цїлый жывот бісїдовала лем по русиньскы. Як єй муж, так і она походила з русиньского села Микова, а русиньску ідентічность сі уховали і за оцеаном. „Кедь зробив першы квіткы, мама му повіла, зроб їх веце. Буде то як на іконостасї. На класічнім іконостасї ся вшыткы святы візуално подобають, так приказовав канон, а предцї быв каждый іншый. Він перебрав тоту просту сільску лоґіку і як першый малярь в історії створёвав портфолія, котры бы сь могли назвати модерныма іконостасами,‟ высвітлює М. Бицко. „Чоловік із приємным справованём ся і добрым характером,‟ дочітаме ся з выпису зо середнёй школы, котрый прозраджує, же найлїпшы знамкы Енді мав з предметів уменя, анґліцького языка і світовой історії. Николи не посланый листок адресованой Труманови Капотему прозраджать єдносторонность Варголовой кореспонденції. Поштова картка од Едді Сеннґвіковой одказує на лїто 1968, по тім, што на нёго стрїляла радікална феміністка Валерія Соланас, лежыв у шпыталю. Єднако як рахунок зо шпыталю за операції і докторьску старостливость.

„Барз важным періодом творчости Енді Варгола не має ніч сполочне з поп-артом. Суть то тзв. перед поп-артовы творы, рисункы, малюнкы, пропозіції на топанкы, новороченкы. Праві в тім одчути вплив того краю „зникады‟, ёго културу, фолклор, віросповіданя, менталность людей ітд. Краю, котрый од народжіня ёго родічів перейшов різныма штатныма зоскуплїнями од Анстро-Угорьска аж по сучасность. Зістав про них лем край,‟ пікреслює Михал Бицко.

Звістованя, Мона Ліза, Зроджіня ці Сікстіньска мадона припоминають період, іншпірованый творами ренесачных майстрів Леонарда да Вінчі, Сандра Боттічелі ці Раффаела Санті вытворив їх властны модіфікації.  Далшый простор позывать до леґендарной „Siler Factory“, в котрій ся стрїчали вытварници, музиканты, літераторы і їх приятелї. Споєным душам были дверї отворены. Не жыла лем сполоченьскыма стрїчами і забавов, Варгол в нїй робив – нa сітёдруках, накручав андерґрандовы філмы, выдавав часопис „Interview“, писав театралны гры, манажовав музичну ґрупу „The Velvet Underground“. Часы великой славы того штудія документовав фотоґрафіями Біллі Нейм.

„Він ся став Варголовым слугом, дворным фотоґрафом і мотівачным жрідлом. А Енді ся роздыхав по тім, што на нёго выстрїлила атентатнічка. Ёго фотоґрафії суть автентічны „отрошинкы‟ зо жывота велікана уменя другой половины 20. стороча,‟ говорить добрый зналець Варголовой творчости.

Кедьже быв знамым портретістом славных особностей зо світа шовбізнісу, політікы і шпорту, каждый хотїв портрет од Варгола. Быв то вопрос престіжу. На здобытя екклузівности доповнёвав свої сітёдрукы діямантовым порохом. Барз лукратівну роботу дістав у роцї 1984. Мав вытворити портреты кралёвен, єднов із якых была кралёвна Гтомбі Твая із Свагілска, яка до історії сноёй країны записала ся як владкыня, котра мала вырїшалне слово у вшыткых сферах жывота.

„Власникови престіжной голлівуудьской рештаврації Кафка не ішло до головы, як ся обычайный сільскый хлопчік, дротарик із Словакії дістав міджі сметанку, де не мав вступ ани Мік Джеґґер. На выходній Словакії і в Миковій зберав рецепты на їдла, котры потім сервіровав у своїй рештаврації,‟ придає Бицко єдну з множества перел, котры почас свого „жывота з Варголом‟ назберав. За найінтереснїшый період умелцёвой карьєры поважує часы експеріментів – перед поп-артом і по нїм, кедь екперіментовав із новыма медіями і робив скулптуры, обєкты і іншталації.

„Але найвекшым умелецькым твором Енді Варгола є сам Енді Варгол,‟ додає Михал Бицко.

Здрой: архів ред. АРК в СР. Єна ОПОЛДУСОВА, „Pravda“ z 9. 9. 2017, переклад із словацького языка до русиньского на Словакії, актуалізація: А. З.