22. 3. 2024: Засїдав народностный выбор. Першый раз із новым уповномоченым

Уповномоченый бы мав мати міцніше поставлїня.

На своїм 52-ім засїданю зышов ся в середу, 20-го марца 2024-го року, в братїславскім владнім готелї Bôrik Выбор про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

Народностный выбор першый раз засїдав із новым председом Акошом Горонём. Председом выбору є уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны. Попереднє засїданя одбыло ся без председы, кедьже 25-го октобра минувшого року быв з посады одкликаный Ласло Буковскый, а новый уповномоченый быв выменованый аж ку 21-му децембру, причім засїданя выбору было 6-го децембра.

Новы членове выбору

Окрім уповномоченого першым засїданём выбору то было і про державного секретаря Міністерства справедливости Словацькой републікы Катарину Рошковані – за штатну справу, а Маріяна Балоґа, представителя ромской народностной меншыны, котрым Горонь на початку передав декреты.

Балоґ вычеряв у выборі Александра Дашка. Тот зрік ся свого членства у выборі по тім, што быв ку 14-му новембру минувшого рока выменованый за уповномоченого влады Словацькой републікы про ромскы комуніты.

Новый уповномоченый так само на засїданю представив візію своёй роботы, вызвав представителїв меншын, жебы обертали ся до нёго при рїшіню своїх проблем, а так само, жебы кликали го на свої події, бо хоче познакомити ся із жывотом вшыткых народностных меншын.

Знова бісїдовало ся о фондї

В рамках проґраму засїданя знова бісїдовало ся о Фондї на підпору културы народностных меншын. Інформацію о дїятельстві реферовала директорка фонду Алена Котванова, котра про членів выбору приготовила передом майже 30-сторінковый документ.

Членове народностного выбору дістали детайлны даны о роботї фонду за 2023-ій рік, о фінанціях, котры были роздїлены меджі меншыны ці кількости жадостей о підпору проєктів, котры были минулый рік поданы, а кілько з них підпореных было.

Котванова так само інформовала о складї новых фаховых рад, кедьже попереднїм радам минулый рік кінчів мандат і восени проходили новы вольбы. Русиньска меншына, так як в попереднїх роках, вырїшыла мати єдну фахову раду, котра оцїнює вшыткы три области підпорёваной културы. Про три рады вырїшыли лем мадярьска і ромска меншына.

Представитель вєтнамской, найновішой узнаной меншыны на Словакії, підняв вопрос фінанцованя вєтнамской културы у 2024-ім роцї. Но правда є така, же тота меншына в роцї 2024 не дістане жадну підпору з Фонду на підпору културы народностных меншын.

Жебы Вєтнамцї годны были здобывати грошы з фонду, треба змінити закон о фондї, в котрім ся уж буде раховати і з вєтнамсков меншынов а наново перероздїлять ся ґрантовы фінанції меджі 14, не 13 меншын як дотеперь.

Новелізація закона перешла в Народній радї Словацькой републікы першым чітанём. Покля перейде і далшым чітанём а нова верзія закона буде схвалена, вєтнамска меншына бы мала мати можность здобывати фінанції уж в роцї 2025.

Припоминаме, же ку новелізації закона, на основі пожадавкы народностного выбору, была зряджена і робоча ґрупа, в котрій мають преставителїв меншыны. За русиньску меншыну быв номінованый председа Округлого стола Русинів Словакії Петро Штефаняк.

Меншыны хотїли робочу ґрупу зато, бо жадали, жебы кедь ся робить новелізація закона, не было то лем о тім, же ся прикапчать до закона вєтнамска меншына, але жебы в нїй были рїшены і зміны, по котрых меншыны кличуть цїлы рокы на основі скушеностей із проблематічныма статями закона.

Мусиме конштатовати, же робоча ґрупа зышла ся лем раз, в октобрї 2023-го року, а в пропозіції новелізації, котра дістала ся до парламенту і перешла першым чітаньом, не были залучены жадны припомінкы, котры вышли з робочой ґрупы. В пропозіції рїшыли лем участь Вєтнамців у фондї.

За інформаціями, котры одзвучали і на засїданю, робоча ґрупа бы мала быти скликана в найблизшім часї. Зіставать вопросом, ці холем штось подарить ся просадити до нового закона перед другым чітанём.

До дозорной рады іде Конрад Ріґо

Членове выбору, палаты за народностны меншыны, на засїданю выберали і нового члена Дозорной рады Фонду на підпору културы народностных меншын. Представителї меншын могли передом номіновати кандідатів, з котрых ся пак выберало.

За русиньску меншыну быв наперед номінованый Мілан Ян Піліп, котрый є вєдно із Петром Медвідём а Мартіном Карашом членом народностного выбору. На остатню хвілю, пару днїв перед засїданём, было русиньскым передставителям оголошене, же Піліп не сповнює вшыткы пожадавкы.

На основі того рїшіня русиньска меншына номіновала Любоміра Кубічку, правника, котрый довгодобо занимать ся публічным обстараванём. Двараз быв у ведучіх позіціях повязаных з обстараванём на Міністерстві внутрїшнїх дїл Словацькой републікы, моментално є на ведучій позіції на Уряді про публічне обстараваня.

Окрім Русинів уж мали номінантів лем представителї мадярьской меншыны, і то двох. Першов была правничка Андреа Клабузаі, котра послїднї штири рокы была проєктовов манажерков Фонду малых проєктів про западну часть проґрамовой теріторії.

Мадярьска меншына номіновала і Конрада Ріґо, економа, корый быв у роках 2016 – 2020 державным секретарьом Міністерства културы Словацькой републікы як номінант партії Most-Híd.

Вольба проходила тайным голосованём. Найменше голосів в першім колї дістала Андреа Клабузаі. Кедьже нихто з номінованых в першім колі не мав над 50 процент голосів, до другого кола пуступив Кубічка і Ріґо.

В другім колї тайной вольбы выграв Конрад Ріґо, котрый буде за Выбор про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность рекомендованый за члена Дозорной рады Фонду на підпору културы народностных меншын.

Пропозіція буде передложена міністерцї културы, кедьже якраз шеф резорту културы має право выменовати члена Дозорной рады.

Хоснованя языків народностных меншын

Уповномоченый Акош Горонь на засїданю прочітав і Інформацію о актуалнім ставі хоснованя языків народностных меншын за 2023-їй рік. Уповномоченый обернув увагу, же ёго уряд в попереднїм роцї рїшыв 13 подань, котры дотуляли ся можного порушованя закона, котрый рїшыть хоснованя языків народностных меншын. Сім было уж выбавленых, шість є іщі все в штадію рїшіня.

Так само у своїй оцїнцї припомянув, же в минулім роцї было схвалене Наряджіня влады Словацькой републікы ч. 35/2023 З. з., котрым ся выдає список сел і міст, в котрых обчане Словацькой републікы, котры належать до народностной меншыны, творять мінімлано 15 процент населїня, што од 1-го марца минувшого року розшырило хоснованя языків народностных меншын до далшых 157 сел і міст.

З того 87 є русиньскых, 64 ромскых, 5 мадярьскых і 1 нїмецьке село. В повязаню з тым Уряд уповномоченого ословив вшыткы села і міста, котры по новому дістали ся до списку, і подав їм предметну інформацію, жебы знали, якы мають повинности і можноости в рамках самосправы у тій области.

Горонь говорив і о далшых актівностях, котры ся реалізовали, або ся реалізують, жебы укрїпіти право на хоснованя меншынового языка в практіцї. Іде наприклад о першы значкы на драгах, котры уж суть і в языку меншыны.

Векшы компетенції про уповномоченого

Пунктом проґраму была і Інформації о посилнїню компетенцій уповномоченого влады СР про народностны меншыны. Меншыны довгодобо кличуть по тім, же позіція уповномоченого і выбору бы мали бити силнїшы.

Пропоновали наприклад, жебы выбор знова став Радов про народностны меншыны, а уповномоченый быв підпредседом влады, як то было на початку. З тым натеперь якбач не мож раховати, но новый Штатут уповномоченого влады СР про народностны меншыны, котрый быв передложеный до меджірезортного припомінкового процесу, предсі лем рахує з міцнішым уповмоченым.

Покля перейде зміна, пак бы меджі новы компетенції уповномоченого мала належати наприклад коордінації роботы уповномоченого і на уровни председы влады і розшырїня можности при передкладаню пропозіцій на засїданя влады і посередництвом председы влады.

Уповномоченый бы мав мати і роль медіачного орґану в области прав і поставлїня народностных меншын, кедь буде таков задачов повіреный, розшырити бы ся му мали і компетенції о сполупрацу з централныма орґанами штатной справы, мав бы брати участь на повнїню задач, якы выходять з акчных планів у области прав і поставлїня народностных меншын, становлёвати обовязуючу термінолоґію в языках народностных меншын про урядный контакт, ці рїшыти ґеоґрафічны назвы в языках народностных меншын.

Членове выбору підпорили посилнїня компетенцій уповномоченого. Но єдночасно представитель Русинів Мілан Ян Піліп обернув увагу, же з приданом компетенцій прибуде і роботы, а покля Уряд уповномоченого не здобуде далшы місця про робітників уряду, цїла аґенда, а теперь векша, зістане на теперїшнїм чіслї робітників, што може быти проблематічне.

Бісїдовало ся і о RTVS

Членове выбору дістали на засїданю так само інформації з боку Міністерства загранічных і европскых дїл, за котре на выбор ходить Барбара Ілкова.

Ілкова інформовала о Інформації о рекомендаціях Высокого комісаря ОБСЕ про народностны меншыны Каірата Абдрахманова о ефектівній партіціпації народностных меншын в соціалній і господарьскій области, Інформації о рекомендаціях Комітету міністрів Рады Европы о актівній політічній участи молодежы народностных меншын, а так само о Інформації о актуалнім проходжіню 6-го кола моніторованя імплементації Рамкового договору на охрану народностных меншын і Европской харты реґіоналных або меншыновых языків у Словацькій републіці.

Хоць в першій верзії проґраму засїданя быв і пункт о дїятельности Радія і телевізії Словакії (RTVS), на основі того, же Аттіла Ловас, директор Секції народностного высыланя, з робочіх причін оправдав ся за неучасть, пункт быв вычеркнутый.

Наперек тому представитель русиньской меншыны Петро Медвідь попросив проблематіку RTVS вернути до пункту Різне, кедьже сучасна влада в скороченім леґіслатівнім процесі рихтує трансформацію, створїня новой інштітуції.

Медвідь обернув увагу на то, же RTVS має обовязкы і односно меншын в рамках меншынового высыланя, і так ся позвідав представителїв Міністерства културы і Уряду уповномоченого влады СР про народностны меншыны, што бы значіла про народностны меншыны трансформація інштітуції.

Представитель Міністерства културы повів, же не є приготовленый на тоту тему. Золтан Ковач з Уряду уповномоченого повів, же як смотрили на новый закон, пункты о народностнім высыланю были скопірованы із сучасного закона, і в тім бы не мало прийти ку змінї.

Медвідь обернув увагу, же і кедь были скопірованы статї о часовых дотаціях про народностне высыланя, не мож знати, як буде ся реформовати веджіня, упорядкованя народностных редакцій і далшы з тым повязаны проблемы, а меншыны не были покликаны конзултовати тоты зміны. Так само быв положеный вопрос, ці бы меншыны не хотїли ся высловити ку тому, ці хочеме мати на Словакії верейноправне телерадіо – публічну службу, або штатне телерадіо, як то декларує в рамках своїх інтересів і підпредседа парламенту Андрей Данко.

Петро Медвідь, Мілан Ян Піліп і Зузана Гавірова, котра є членков за ромску меншыну, дістали простор наформуловати узнесїня односно той темы. Кедьже членове выбору не знали ся доїднати на тім, ці хотять голосовати за наформуловане узнесїня, і не хотїли робити „політічне“ узнесїня, задачу наформуловати нове узнесїня дістала Клавдія Секереш, котра є членков за мадярьску меншыну. О узнесїню ся буде в найблизшых днях голосовати per rollam.

Найблизше засїданя народностного выбору было уповномоченым оголошене на місяць юн того року.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, языкова і ґрафічна управа: АРК в СР.