23. 9. 2022: Одышов до вічности Гавриiл БЕСКИД – актівный потомок славных Бескидів
Минулого тыждня в Будапештї Мґр. Гавриіл Бескид, окрем іншых, быв на меджінародній научній конференції під назвов Світова русиністіка днесь: вопросы теорії і практікы оцїненый Преміёв Антонія Годинкы за вызначный вклад до русиньского возродного руху і русиністікы, котру перевзяв в ёго менї Мґр. Петро Медвідь. До рук Г. Бескида ся дістало наслїдно тото оцїняня за помочі Мґр. Петра Крайняка, а в тым тыждню сьме ся дізнали, же 22. септембра 2022 у Пряшові дотовкло сердце єдного зо славных сынів роду Бескидів. Погріб Гавриіла Бескида у погребній салї Ґлорія у Пряшові зачне о 12.00 год. Вічная ёму память!
+ + +
Родина Бескидовых (Михал, Ґрiґорiй, Николай, Антоній і цїла плеяда іншых) уж од половины 19. стороча і до половины 20. стороча внесли цїнный вклад до русиньской історії, літературы і політікы. Мґр. Гавриіл Бескид, по професії учітель російского языка, належить ку людём, котры по нїжній револуції, кедь ся формовав на повну силу русиньскый рух на Словакії, якы ся окремо актівно проявили на русиньскім полю.
Народив ся Гавриіл Бескид 28. септембра 1929 року в Кошіцях в родинї Евґенія Бескида і Марты, родженой Холошняёвой. Цїле своє дїтство пережыв в русиньскім селї Леґнава, Старолюбовняньского окресу, яке гранічіть з Лемками в Польщі, де ёго отець быв ґрекокатолицькым священиком 35 років. Там выходив основну школу. Ёго учітелями были Варфоломій (єден з директорів Україньского націоналного театру в Пряшові, днесь театру Александра Духновіча) і Клара Баволярёвы. Скінчів Штатну руську ґімназію в Пряшові і Высоку школу педаґоґічну в Братїславі. Учів у Леґнаві, в Малїм Липнику, на Середнїй педаґоґічній школї Клемента Ґотвалда, на Дванадцятьроній середнїй школї, на Електотехнічній і Стройницькій школї в Пряшові, скады і одышов до пензії 1991 роцї). По нїжній револуції ся актівно запоїв до русиньского руху, наперед у звязи з Руськым домом, дале як бадатель і росшырователь бескидіаны і карпатьской русиньской літературы в цїлїм.
– Наперед было треба ся постарати о навернутя Руського дому Русинам, якый быв незаконно поштатненый в 1965 роцї. На то было треба обновити членьску базу як Руського клубу, так Русиньского културно-освітного общества А. Духновіча при Руськім домі в Пряшові, – говорив Мґр. Гавриіл Бескид. – Ку тій роботї мене притягнув Іван Бобак, як бывшый учітельскый колеґа і Др. Андрій Дрібняк. І так дошло ку нарочітым стрїчам, гляданю архівных і іншых матеріалів. Ай кедь не было іщі Дому, културно-освітна робота клубу ішла все в іншых заряджінях. Довга была путь, покы вшытко стало на міру і Руськый дом в 2002 роцї ся навернув тым, кому патрить. Дале быв єм собі свідомый того, же моїм посланём, неписаным внутрішнїм законом, є сприступнити Русинам цїнне духовне богатство моїх предків. Задача то не была і не є нияк легка, бо я ани не думав, же ся буду колись тов проблематіков професіонално занимати. Много архівных матеріалів было пороздаване або продане, наприклад, лем 10 міхів новинок, якы выходили за першой републікы, одвіз з Леґнавы од мого отця Євґенія Бескида Доц. Др. Василь Гривна. Купив даякы матеріалы і Михал Дубай, і Доц. Др. Андрій Шлепецькый. В Кошіцях зясь отцїв брат Александер Бескид передав рукописный матеріал з сценарями про 12 філмів, якы зробив мій стрыко Др. Николай Бескид до Прагы, Др. Іванови Кремпови, як і дакотры книжкы. По смерти мого стрыка Александра, снажыв єм ся дати докопы зостаток рукописных матеріалів по небогім стрыкови Николаёви. Вшыток тот матеріал, як і бадательскый, котрый єм роздобыв тяжков путёв по архівах в Празїї Будапешті, Підкарпатю (Берегово), собі высоко цїню і храню, як зорніцю ока. На тоты матеріалы часто ся операм у своїх статях. Великым помічником в зачаткох моёй выскумной роботы была книжка Павла Роберта Маґочія Формування національної самосвідомости: Підкарпатська Русь (1848 -- 1948), выдана в Ужгородї в 1994 роцї, де в богатій бібліоґрафії єм нашов велике множество істочників о Бескидах. Листуючі творы Олены Рудловчаковой, мене дуже заінтересовала єй робота Духнович, твори III., де так істо під алфавітным указователём я нашов шырокый діапазон матеріалів о твоворчости аж мого прапрадїда Михала, котрый діяв іщі в зачатках другой половины 19. стороча. Ясно, же тоты факты мене дуже іншпіровали на осмыслїня творчости цїлого ряду людей з родины Бескидовых. Єм гордый на то, же были великым приносом до нашой карпаторусиньской історії, літературы, але і языка.
А якы якы были можности реалізації снаг у споминаній бескидіанї і в карпаторусиньскій літературї? Тадь сам Г. Бескид, як сам твердить, до того часу ся тов проблематіков не занимав.
– Зачаткы роботы в даній области по нїжній револуції были про мене дость тяжкы, бо єм учів на Середнїй промысловій школї стройницькій, а окрем того, довгы рокы єм ся сам старав о свою немічну маму, яка пострадала при автогаварії. Дорога до писаня не была легка. Роль зограла єдна нагода, кедь єм з Доц. Андріём Шлепецькым навщівив в 1991 роцї редакцію Народных новинок. А. Шлепецькый написав статю о Николаёви Бескидови, а не мав фотоґрафію, а я тоту фотоґрафію мого стрыка принїс. Із статї ня заінтересовали такы рядкы: “Ёго великый матеріал нашой історії бы ся змістив до пятёх книг. Я пересвідченый, же міджі нашым молодым поколінём ся найде чоловік, котрый спрацує наслїдство того нашого великого історіколітературознавця...“ З того часу я зачав сполупрацовати з нововзникнутов редакціёв, за што єм єй барз вдячный, як і єй редакторьцї і писательцї Марії Мальцовскій, яка ня притягла до сполупраці. Мусив єм ся много доучіти з карпаторусинькой історії і літературы, бо як бывшый русіста быв єм орьєнтованый на російску і тогдышню совєтьску літературу. Я ся доднесь все лем учу, а хотїв бы-м повісти, же лем тоты русісты можуть быти про Русинів хосенны, котры проглублять свої знаня і з проблематікы карпатьскых Русинів. Вышла серія статей в рубріці „З письменной літературы Русинів“ – од латиньской добы аж по роспад Австро-Угорщіны. Од зачатку в „Народных новинках“ і в часописі „Русин“ обявили ся публікації, тематічно заміряны на проблематіку нашой історії, літературы, о особностях, о котрых ся мало знало меджі русиньсков громадов, а самособов єм ся снажив сприступнити ай творы Др. Николая Бескида, котры были дотеперь малознамы, а были выданы будь в часї Австро-Угорщіны або в меджівойновім часї в журналах і календарях, або книжно.
Од 2001 року выходить дуже хосенна публікація Русиньскый народный календарь, якых до 2005 року вышло пять. Гавриіл Бескид быв єен із плодных сполупрацовників тых важных публікацій. Находиме ёго статї на різны актуалны темы, присвячены ку главным історічным датам окремых років. Ту ся мож дочітати о Ґрекокатолицькій руській ґімназії, о Ґрекокатолицькій руській учітельскій семінарії, о културных обществах Русинів од другой половины 19. стороча, о вызнамных особностях Руського клубу і Общества А. Духновіча в Пряшові. Многы статї Мґр. Гавриіла Бескида ся обявили і в загранічных русиньскых выданях: Бесіда, Вседержавный русиньскый вістник, Podkarpatská Rus і інде. Находиме ёго мено в Encyclopedia of Rusyn History and Culture меджі 24 сполупрацовниками, яку выдав професор Павел Роберт Маґочі і професор Іван Поп в 2003 роцї в Торонтї в Канадї. Сам є зоставителём своёй першой книжкы а то Николай Бескид на благо Русинів, яка вышла у 2005 роцї у выдавательстві Валерія Падяка в Ужгородї.
Актівіты Г. Бескида ся не огранічують лем на публікачну роботу. У 2002 роцї быв ініціатором научного семінаря – 120 років од народжіня Николая Бескида, як і одкрытя памятной таблы історікови, в Леґнаві і в Болдоґкеваралї в Мадярьску, орґанізовав бісїду з писателём Підкарпатя Василём Сочком-Боржавіном, семінарь на тему 80 років Общества А. Духновіча в Пряшові і ряд іншых актівіт. Г. Бескид выступав на вызнамных русиньскых форумах, як делеґат Світовых конґресів Русинів у Будапештї, в Ужгородї і в Пряшові, Криніцї, Сіґетї, на научных семінарях в Мадярьску, в Ужгородї і інде. На сердцю му лежав проблем занедбаных гробів нашых културных великанів, як: Юлій Ставровскый-Попрадов, Михал Бескид, Іреней Ханат, Корнелій Добряньскый в Чертіжнім, якы требало обновити, як і реалізовати памятну комнату спомянутым людям, і писателёви Василёви Зозулякови.
Такых благородных дїл на контї Г. Бескида бы ся нашло і веце, наприклад, меджінародный семінарь ку 105. рочніцї од народжіня Юлія Ставровского-Попрадова, реалізація проєктів Русиньского културно-освітнёго общества Александра Духновіча в Пряшові, якого быв председом і цїлый ряд іншых хосенных дїл на благо Русинів.
Здрой: ПгДр. Марія МАЛЬЦОВСКА, 100 вызнамных Русинів очами сучасників, І. часть, Пряшів: Світовый конґрес Русинів, 2007, стор. 7-10. Языкова управа і актуалізація: А. З.
