24. 6. 2022: Конець „справедливого“ дїлїня

Успіх нас чекать аж по складнім бою.

Є то офіціалне. Влада Словацькой републікы схвалила інтерпретацію списованя жытелїв із 2021-го року так, як то жадали меншыны. Єден і другый вопрос на народностну приналежность суть рівноцїнны, і зато одповідї ся будуть раховати довєдна.

Русины так зіставають третёв найвекшов народностнов меншынов на Словакії з тым, же в порівнаню з попереднїм списованём мають о 30 тісяч людей веце, дашто веце як 63 і пів тісяч довєдна. За нима Чехы з нецїлыма 46 тісячами душ, і пак довго ніч.

Самособов, треба то брати як успіх. Списованя сьме абсолвовали в новых условіях, з двома вопросами на народность, можеме з того мати змішаны чувства. Але основным є, же на кінцю дня сьме зясь наросли, майже раз тілько нас є як перед десятёма роками, перекрочіли сьме єдно проценто популації на Словакії, і змагаючі ся народности вєдно з нами в списованю зохабили сьме знова з векшым роздїлом за нами.

Но на другім боцї треба повісти, же ку досправдовому успіху прийдеме аж втогды, кедь докажеме зробити міцный тиск на то, жебы меншыну, котра творить 1,2 процента популації, уж зачали брати серёзно, окремо, а не были сьме предметом даякых чудных балансів, котры нам ту цілый час тискають до головы. По приклады не є треба ходити до лїса, они суть такой ту, перед нами.

Бо факт є тот, же і кедь русиньска народностна меншына каждым списованём жытелїв од 1991-го року росла, а на другім боцї україньска меншына страчала, з вынятком минулорічного списованя, кедь дакус наросли і они, держава намагала ся робити у вшыткых сферах якесь „справедливе“ дїлїня.

Гей, мате мати веце, але зясь не так, жебы україньска меншына барз стратила. Же з іншыма меншынами нас так не порівняли, то не перешкаджать.

Такый баланс мож было відїти у народностнім высыланю RTVS – як радіовім, так і телевізнім, такый баланс мож было відїти при фінанцованю културы, а докінця і при складї народностного выбору. То ніч, же в роцї 2011 уж было Русинів майже 34 000 і Українців лем дашто понад сім тісяч. Як єдина цалком математічно на то зареаґовала, але аж довгы рокы по списованю, телевізія, котра уж не робила баланс – два маґазины русиньскы і два україньскы за місяць, але дала три русиньскы і єден україньскый.

В радію іщі все было веце балансу. Наприклад три Радіо новины за тыждень по русиньскы, дві по україньскы. Математічно то якось не сидить, кедь вас є майже пятьраз веце як тых другых. Але треба было робити баланс. Вы мате право мати веце, але не аж так барз веце.

Выбор про народностны меншыны і етнічны ґрупы є так само добрый приклад. Русины там мають двох членів, Українцї так само двох членів. Яка там лоґіка? Но така, же правила ся наставили так, жебы сьме не мали веце, і жебы быв баланс.

Прикладів бы сьме могли написати омного веце. Але ани то не є потребне. Потребне є повісти то, же уж і кебы сьме перестали раховати на дрібны, і не натїгали ся на арітметіцї, Русинів бы мала кончено держава перестати посуджовати через оптіку того, ці ся дашто буде Українцями любити або ніт, і мала бы зачати смотрити на русиньску, але і на україньску народность, як на дві незалежны меншыны, меджі котрыма не мать держава робити баланс, як го не робить ани меджі іншыма двома меншынами, і мала бы радше реално выходити з даных, котры давать списованя, і подля тых даных приступати ку окремій меншынї, непозераючі налїво, направо, але лем на тоту меншыну.

О то веце бы то держава, про добро як окремого русиньского, так окремого україньского народа, мала зачати робити теперь, кедь Русины уж не суть лем якась копка, котру на мапі не відїти, але меншына, котра творить 1,2 процента популації, і котра буде мати од слїдуючого року ґарантованы свої языковы права у 154-ох селах і містах, покля україньскій меншынї уж зістало лем 18 сел.

Веце як 63 тісяч людей є успіх. Але тот досправдовый успіх нас чекать аж по довгім і складнім бою, котру русиньскы представителї будуть мусити зачати якраз теперь.

Є час, жебы скінчіти зо „справедливым“ дїлїнём, і зачати нас акцептовати як Русинів, котры заслужать рїшіня на основі своїх властных резултатів і даных, а не на основі того, з кым бы ся мали подїлити, жебы дакому не было, не дай Боже, „гірше“ як Русинам.

 

Петро МЕДВІДЬ. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР.

Фото: Pixabay.com.