26. 3. 2023: Тото, што є в нас

В історії маєме приклад політічного конштрукту, но то не припад Русинів.

Недавно єм мав можливость быти участником діскусії русиньского высыланя Словацького радія на тему Русинів і Українцїв. Вєдно зо мнов там за Русинів діскутовав і Мілан Ян Піліп, а за Українців там сидїв „Русин-Українець“ – Павел Боґдан, котрый теперь веде союз той неіснуючой народности.

Кедьже такзваны „Русины-Українці“ вытїгають все тоты самы арґументы, чом властно Русины не єствують, то лем мы не розумієме, же сьме Українцї, чоловік ся на то приготовив. Думам, же діскусія проходила при вшыткій почливости. Лем раз єм мусив попросити другу сторону діскусії, жебы перестав. А то в припадї, кедь зачав бісїдовати о „політічнім русинстві“.

Термін „політічне русинство“ выдумали Українцї, жебы діскредітовати наш возродный рух тверджінём, же мы лем політічный конштрукт, самособов Москвы, а може докінця і Споєных штатів Америкы, котрый мать служыти, жебы „поділити Українців“ і „ослабити їх“. Докінця, жебы „огрозити“ україньску державу.

Історія знать приклады такых політічных конштруктів, но то не припад Русинів. Єден докінця маєме такой в нашій близкости.

Быв такый політік, мадярон з Вышнёго Свідника – Віктор Дворчак, Русин, котрый быв вызначным теоретіком словяцького руху. На теріторії выходной Словакії мав жыти народ Словяків, котрый є іншым од Словаків.

Но за цїлым словяцькым рухом не было ніч веце, як мадярьскы, лїпше повіджено угорьскы інтересы. Інтересы ослабити Словаків, мати часть того народа по своїм боцí, кебы, не дай Боже, пришло ку даякым претензіям з боку Словаків. Же то не было іншак, потверджує і їх справованя, выголошіня в 1918-ім роцї окремой републікы, союзника Мадярьска.

А так само і тото, же рух обновив ся зясь лем по мнїховскій зрадї і Першім віденьскім арбітражу, жебы підпорити мадярьску іреденту і ревізіонізм.

Лемже реално за тым рухом не быв нихто, лем пару мадяроньскых політіків. Но жаден народ, жадны просты люде, котры бы то підтримовали, або лїпше повіджено, котры бы ся досправды чули дачім іншым як Словаци. Зато цїлый тот рух і счезнув властно іщі почас Другой світовой войны.

Історія русиньского народа, намаг о еманціпацію, самовызначіня, самобытность, є цалком іншака, а ани не є заміром повторяти вшыткы історічны факты в тій статї. Но 23-го марца вже пару років припоминаме собі Світовый день Русинів, котрый ся вяже на припомянутя 1-го Світового конґресу Русинів, якый одбыв ся у 1991-ім роцї в Меджілабірцях.

Якым чудом было можне, жебы такой по політічных змінах 1989-го року выникли першы нашы орґанізації, жебы в роцї 1991 сьме доказали створити меджінародну платформу? Жебы сьме знали наформуловати свої цїлї і крок за кроком їх повнили? Жебы такой в 1991-ім роц на Словакії приголосило ся в списованю коло 17 тісяч людей ку народности, котра штири декады „не існовала“, а притім Русины не мали такы грошы і такы комунікачны средства, як маєме днесь?

Стопроцентно мож повісти, же ани міліоны рублїв, ани міліоны доларів, ани не знам якы політічны конштрукты Москвы ці Вашінґтону, не могли бы тото забезпечіти. Бо народ фунґує на іншых прінціпах, не на повній кешенї.

То, же ся нам то подарило значіть дві речі. По перше, наперек тому, же нас довгы рокы офіціално не было, десь в людях тото русинство жыло, знали хто суть, і зато были способны скоро зорґанізовати ся в обществах і наконець створити і меджінародну платформу.

По друге, кедьже русинскый рух може сміло повісти, же має за собов цалком успішых веце як тридцять років, пак можеме конштатовати і факт, же тото „штось“ русиньске не было лем в даякых „політічных фіґурках“, котры зачали орґанізовати рух, але же то было в народї. Было то в людях, а кедь пришла можность то декларовати, зробили так.

Русиньскый рух по 1989-ім роцї не є жадным „політічным русинством“, жадным „конштруктом“, є то лем природне выражіня. Выражаме тым тото, што природно є в нас, што в нас все было, і што в нас, вірю, зістане.

Є то точно тото, што чувствовав і Духновіч, кедь написав славне Вручаніє. А і вядка тому сьме народ, же то чуєме.

Петро МЕДВІДЬ. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Языкова і ґрафічна управа: АРК в СР.