26. 4. 2024: Василій Гопко: „Да вси єдино будутъ“. О любви до своёй церькви і екуменізмі в практіцї

Своє єпіскопске мотто блаженый Василій повнив.

В тых днях припоминаме собі 120 років од народжіня русиньского священомученика, блаженого Василія Гопка, помічного єпіскопа пряшівского, тітуларного єпіскопа міділеньского.

Родак із села Грабске, Бардейовского окресу, належыть меджі найвызначнíшы особности Ґрекокатолицькой церькви русиньской традіції, яка выходить із Ужгородьской унії, а Русинів вобще. В тій статї не хочеме детайлно заподївати ся біоґрафійов блаженого Василія, хоць і тоту не мож холем курто не спомянути.

Но веце хочеме ся заміряти на два важны рисы, котры мож відїти в жывотї того русиньского єпіскопа. Першым є любов до своёй церькви, котра є іншпіратівна і про днешнёго чоловіка. Тым другым є, же кір Василій слова, котры выбрав як своє єпіскопске мотто, знав указати і в практіцї.

„Да вси єдино будутъ“ – най будуть вшыткы єдно, як пише ся в Євангелії од Йоана, што стало владыковым єпіскопскым моттом, кір Василій із щірого сердця

повнив у тых найскладнїшых часах нелем про Ґрекокатолицьку церьков у втогдышнїй Чехословакії, але і про нёго особно.

Курто із біоґрафії

Владыка Василій Гопко народив ся 21-го апріля 1904-го року в Грабскім. Теолоґічну освіту абсолвовав на Ґрекокатолицькій богословскій академії в Пряшові і 3-го фебруара 1929-го року быв рукоположеный на священика. Наслїдно быв призначеный адміністратором парохії в Пакостові.

По еріґованю парохії в Празї го втогдышній апостольскый адміністратор Пряшівской єпархії, блаженый Павел Петро Ґойдіч, призначів за першого пароха. В роках 1936 аж 1941 быв шпірітуалом в пряшівскій семінарії, причім у 1940-ім роцї став доктором богословя.

Од року 1941 быв єпіскопскым секретарём, од року 1943 быв професором пасторалной і моралной теолоґії на Высокій школї богословскій в Пряшові. Рукоположеный на єпіскопа быв 11-го мая 1947-го року, коли вже з Ґрекокатолицьков церьквов у Чехословакії не была добра сітуація вдяка повойновій політіцї.

По такзванім Пряшівскім соборі із 28-го апріля 1950-го року комуністічны власти поставили Ґрекокатолицьку церьков у Чехословакії мімо закон. Владыка Василій быв у домашнїм арештї, пізніше быв інтернованый в Бачі коло Шаморина, і в Глоговцї. Там быв 18-го октобра затриманый і по веце як роцї одсудженый.

15 років арешту, фінанчна кара 20 000 чехословацькых корун, страта честных обчаньскых прав на 10 років, конфішкація вшыткого маєтку. То была кара про владыку лем зато, же не хотїв перейти на правослану віру.

Ёго „єпіскопскыма палатами“ стали арешты в Братїславі, Ілаві, Леополдові, Празї, Мірові і у Валдіцях. З важно підломленым здоровём быв 12-го мая 1964-го року условно пропущеный „за добре справованя і зо здравотных причін“. Веце як 13 і пів рока в нелюдьскых условіях, якы были характерістічны фізічным насилством, зимов, малым множеством стравы, недостаточнов медічнов опіков, выбрало собі свою дань. Владыка з арешту вышов фізічно підломленый, но не духовно.

Не міг вернути ся на теріторію Словакії, далшы рокы жыв у містї Осек в северных Чехах, в Xарітнім домi, де став духовным отцём про там інтернованы монашкы. Мав там домашнїй арешт і быв слїдованый комуністічнов безпеков.

По обновлїню Ґрекокатолицькой церькви у Чехословакії у 1968-ім роцї, нажаль, выграло словакістічне крыло священиків, і так подарило ся досягнути, же хоць уж не жыв владыка Ґойдіч, і кір Василій быв єдиным єпіскопом, котрого ґрекокатоликы в Чехословакії мали, не став Русин пряшівскым єпархом, і зістав аж до смерти помічным єпіскопом.

Вмер 23-го юла 1976-го року в Пряшові. Як є написано в записї о переглядцї мертвого, „в наслїдках арештованя“. Почас ексгумації ёго тїлесных остатків было токсіколоґічным тестом потверджене, же владыка мав у тїлї отрову – арзен, котрый му подля аналіз мусив быти подаваный довгодобо в малых множествах.

14-го септембра 2003-го року, на праздник Воздвиженія Честного Креста, Папа римскый Йоан Павел ІІ. выголосив у Братїславі владыку Василія за блаженого. Ґрекокатолицька церьков на Словакії припоминать собі в літурґічнім календарї блаженого Василія 11-го мая, ґрекокатоликы в США 23-го юла.

Я ґрекокатолик: Любов владыкы до своёй церькви

Владыка Василій цїлым своїм бытём, цїлым сердцём любив Ґрекокатолицьку церьков. Найлїпше о тім свідчіть ёго публікація з назвов Greko-katoličeskaja cerkov, котра была выдана Єпархіалным правительством в Пряшові у 1946-ім роцї з нагоды 300-ой рочніцї Ужгородьской унії.

Як пише в публікації, „Brušurku latinikoju pisal, čtoby vsi greko-katoliki mohli ju čitati.“ Уж у вступі, з котрого будеме цітовати, відїти, як владыка любив свою церьков, як гордый быв на то, і вдячный Богу за то, же є ґрекокатоликом.

Кір Василій Гопко, помічный єпіскоп пряшівскый.

Цітації приспособили сьме до сучасного русиньского языка, але мали сьме намагу штонайвеце зохабити лексіку владыкы.

„Так милозвучно звучать тоты слова: Я ґрекокатолик. Будьде чую я тоты слова, заставлю ся, інтересую ся, што говорить ся о ґрекокатоликах, бо і я ґрекокатолик. Покля чітам ґазету або книгу, а нагодно в тій ґазетї або книзї находить ся тото слово – ґрекокатолик, мої очі такой на першый момент заставлять ся над ним. Я не можу із того!

Уже материньскым молоком ссал єм тоту любов ку вшыткому, што є ґрекокатолицьке. І все повторям, же Господу Богу не годен єм достаточно поблагодарити за то, же я родив ся ґрекокатоликом. Многы стыдять ся за то, же родили ся ґрекокатоликами, одчуджують ся, скрывають свій властный крестный лист і смутны суть про судьбу, же родили ся ґрекокатоликами. Не можу тото порозуміти іншак, лем так, же не познають свій обряд, свою Церьков. Хто што не познать, не може то ани любити, не може за тым одушевляти ся!“

Далше владыка прямо обертать ся до людей словами: „Братя і сестры під Карпатами! Радуйте ся і денно дайте Богу благодарїня за то, же вы родили ся праві у Ґрекокатолицькій церькви, і за то, же нашы предкы уже перед 300 роками соєдинили ся з Римом, бо то велика благодать!“

Штири рокы перед тым, як Ґрекокатолицька церьков у Чехословакії мала пережыти своє найвекше страданя, офіціалну „смерть“, і чекати на своє воскресіня, кір Василій пише: „Із любви ку нашій любимій, многострадалній, часто пронаслїдованій, ненавидженій, Ґрекокатолицькій церькви я написав тоту брожуру…“

Любиме вас, братя

Покля бы сьме зістали лем при тых цітаціях, відїли бы сьме блаженого Василія лем з єдного боку ёго особности.

Но правдов є, же наперек аж фасцінуючій, а і  про днешнї ґенерації людей прикладній любви до своёй церькви, кір Василій уж і в тій публікації занимать ся можностёв соєдиненя церькви, по чім він сам барз прагне.

„І далше мы повинны много молити ся, і любити єден другого. І тота брожурка хоче быти обєктівна, хоць обєктівна правда даколи неприємна, но і так не хоче быти нападом на восточных несоєдиненых братів, бо суть нам найблизшыма братами,“ пише владыка о православных.

„Любиме вас, братя, і праві з любви желаме вам істинного блаженства“, пише далше блаженый Василій, котрый в остатній части публікації описує можливости соєдиненя католиків і православных, звертать увагу на мосты, но і проблемы, котры на тій пути можуть быти.

Закінчує брожуру словами: „Як імпозантно было бы, мати 10 – 20 патріархів, тілько восточных кардіналів, як мило бы было відїти на Римскім Престолї восточного римского отця, што бы при всеобщім соєдиненю можным было. Жебы тото стало ся, жебы сьме сповнили желаня Хріста Да вси єдино будутъ, вшыткы братя мольме ся при святій літурґії: О соєдиненіі всихъ, о соєдиненіє віры Господу помолимся! Господи помилуй!“

„Да вси єдино будутъ“ або екуменізм в практіцї

О тім, же владыка Василій высше спомянуты слова, як і цїле своє єпіскопске мотто думав серьёзно, свідчіть історія владыкы і отця Франтішка Данцака, котрого можеме знати і як обявителя а популарізатора Емілія Кубека, першого русиньского романописателя з теріторії Пряшівской Руси.

Франтішек Данцак (9-го фебруара 1939 р. – 18-го новембра 2018 р.), быв од 1-го септембра 1964-го року православным священиком в роднім селї владыкы – Грабскім. Село довгы рокы не мало священика, люде не хотїли прияти православну віру, душпастырьство выконовав лем православный священик із Снакова, а за цїлых 14 років, од 1950-го, быв у Грабскім православный священик лем два рокы.„Кедьже віруючі вже прагнули по духовній страві, прияли ня з любвов. Уж і зато, бо ня знали,“ пише Данцак в книжці з назвов, котра одказує на єпіскопске мотто блаженого Василія – Aby všetci jedno boli, яка была выдана у 2002-ім роцї по словацькы.

„Наперед обновили сьме фару, котра была в дезолатнім ставі. Пак пришов шор на на храм. Віруючі до роботы залучіли ся з одушевлїнём. Село, котре было реліґійно роздїлене іщі з 20-ых років того столїтя, соєдинило ся, і вшыткы почали ходити до храму. Вісти о реліґійній сітуації донесли ся і ку отцёви єпіскопови до Осека. Отець єпіскоп мав із того велику радость. На ёго приказ дня 12-го фебруара 1966-го року Михал Петренко принїс на фару синї ризы і золоту чашу з далшыма річами. Тоты подаровав отець єпіскоп по своїй єпіскопскій хіротінії про храм в Грабскім. В роцї 1950 їх по насилній православізації віруючі взяли з храму і крыли цілых 16 років,“ пише Данцак в книжцї.

Молодый православный священик брав за почливе, жебы за тото велике ґесто з боку ґрекокатолицького арештованого єпіскопа подяковав. І так до Осека єпіскопови написав писмо. В писмі ся представив, інформовав, же дістав синї ризы, котры му передав братранець владыкы Михал Петренко.

„Синї ризы нам іщі все хыбили, бо маєме лем білы, жовты, червены і чорны, а навеце суть барз стары. Зато приймите од нас вшыткых щіру подяку. Якраз в днешню Мясопустну недїлю при святій літурґії молили сьме ся в молебени О призываніі помощі Святаго Духа за Ваше Преосвященство, жебы Вам Господь Бог дав іщі много сил і здоровя пережыти межі нами – На многая і благая літа.“

Є рік 1966, Ґрекокатолицька церьков у Чехословакії є вже 16 років мімо закон, владыка Ґойдіч вмер в арешті, а другый єпіскоп є у выгнанстві в Осеку, в домашнїм арештї. Множество ґрекокатолицькых священиків і їх родин, але і віруючіх, котры поставили ся за свою церьков, так само терпить.

Владыка Павел Петро Ґойдіч і владыка Василій Гопко – блажены священомученици

Переслїдованый ґрекокатолицькый єпіскоп в тім часї подає помічну руку православному священикови у роднім селї, і тот му в писмі напише, же ся за нёго в недїлю в церькви молили. Мож бы было повісти, же то аж неможне. Но властно як іншак бы то мало быти в жывотї чоловіка, котрый выбрав собі як єпіскопске мотто слова Да вси єдино будутъ з Єванегелії од Йоана?

Молю ся, жебы сьте были апостолом соєдиненя

Із 16-го фебруара 1966-го року є датоване писмо, котре як одповідь Франтїшкови Данцакови написав владыка Василій в Осеку.

„Высокопреподобный отче! Дякую за писмо, котре сьте мі загнали, і в котрім дякуєте за синї ризы. Послав єм Вам їх, жебы то быв сімбол будучого соєдиненя, же уніятьскый єпіскоп, Грабчан, дає православному священикови ризы. Я то робив у екуменічнім дусї, подобно, як ся то робило теперь в Римі, кедь з Рима і іншых міст давали мощі православным,“ пише кір Василій.

„Наперед єм Вам написав довге писмо, в котрім єм спомянув многы дїла. Но тото довге писмо єм Вам не загнав, бо то даремне. Вы особно не сьте одповідный за то, што ся стало,“ продовжує далше владыка, чім непрямо вказує на рік 1950 і наслїдкы, котры по нїм пришли.

За обернутя увагы стоїть і то, же владыка покорно себе в писмі означів за „уніятьского“ єпіскопа, хоць в тім часї то вже спринимало ся як пеёратівне названя ґрекокатоликів з боку православных.

„Учте чісту моралку, напоминайте молодеж, няй жыє подля Божой волї, і робте то так, жебы Ваше сумлїня было спокійне, же зробили сьте вшытко, што дало ся зробити. Молю ся за Вас, жебы сьте были апостолом соєдиненя, бо маєме приказ од Хріста Господа: Да вси єдино будутъ! О соєдиненіє всихъ Господу помолимся!“

Блаженый Василій як приклад і про актуалну добу

Тыма писмами почала довгодоба і інтензівна корешпонденція меджі ґрекокатолицькым єпіскопом і православным священиком. Корешпонденція, котра досвідчує братьску любов меджі двома духовными, двома хрістіанами, людми, котры наповно зрoзуміли і повнили слова Євангелія і в так складных часах.

Кедь у 1968-ім роцї почас куртого періоду Пражской яри подарило ся леґалізовати в Чехословакії Ґрекокатолицьку церьков, отець Франтїшек Данцак быв меджі першыма священиками, котры вєдно із віруючіма вернули ся до своёй – Ґрекатолицькой церькви, котрой были вірниками до 1950-го року. До смерти владыкы быв отець Данцак близкым сполупрацовником помічного єпіскопа.

 

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, языкова і ґрафічна управа: АРК в СР.