31. 3. 2022: Назад до купелїв
Вернийме ся і напийме ся доброй воды.
Хоць днесь ся то вже барз не споминать, іщі як дїтина комуністічной Чехословакії єм быв у школї заскіпленый тым, же марец ся святкує як місяць книгы. В Чехословакії то было прияте у 1955-ім роцї на честь Матєя Гребенды, котрый быв народный писатель і пошырёватель словацькой і чеськой книжкы. Народив ся і вмер в марці.
Правдов є, же тот рік єм якраз в марці прочітав якбач найменше книжок, купив єм їх веце, і так ня почекають, але з чітанём то буде дакус подобно як в латиньскій пословіцї, котра говорить inter arma silent musae.
Наперек тому о книжках єм думав і в марці. Лїпше повіджено, думав єм о літературї, а думав єм о русиньскій літературї. Веце як місяцём книжкы то было выкликане баналным фактом, же окрем іншой роботы приготовлюю історічны календарї. Там все інтересують тых, котры їх творять, округлы рочніцї. Таку єдну округлу буде мати властно тот рік і русиньска література, або обще русиньске писане слово.
В новембрї мине тридцять років, одколи в Бардеёвскых Купелях, тїсно перед роздїлїнём Чехословакії, одбыв ся І. Конґрес русиньского языка. То быв тот конґрес, котрый вызначів задачу подля ретороманьского моделу, скодіфіковати штири штандарды русиньского языка – на Словакії, в Польщі, на Українї і в Мадярьску, і пак по даякій практіцї зробити з них койне, сполочный язык.
Другый конґрес, якый быв у 1999-ім роцї в Пряшові, потвердив, же тота стратеґія є правилна, третїй конґрес у 2007-ім роцї в Кракові вже конштатовав, же суть „проблемы“, і затля послїднїй конґрес, котрый быв знова в Пряшові у 2015-ім роцї, радшей тоту тему обышов здалека як чорна робота данёву сістему, і о койне ся обще не бісїдовало.
Меджі першым аж четвертым конґресом ся притім не стало аж так велё. Лем сьме ся зачали каждый грати на властнім пісковиску, з котрого нам нихто пісок выносити не буде!
Самособов, можеме бісїдовати о тім, же Мадярьско властно на нормі іщі все робить, але то мы вшыткы. А треба так само спомянути, же якраз Мадярьско довгодобо было властно „спокійне“ аж на пару проблем і з пряшівсков нормов. Можеме бісїдовати, же Україна не кодіфіковала язык, лемже тот арґумент соїть на нозї, до котрой хтось стрїлив, бо сітуація там є каждому ясна. Навеце дакотры кодіфікачны публікації были вже публікованы.
Правдов є, же тото, чого ся якось дакотры остарашыли, значіть койне, приносить веце выгод як невыгод.
В першім шорї то є укрїплїня ідентічности. Покля бы сьме хосновали єдну ґраматіку, не мали бы сьме даколи і самы меджі собов похыбности, ці сьме єдно або нїт. Выгодов бы єднозначно было і то, же авторы літературы бы не были тоты одтыль, а генты одтамале – подля верзії языка, лем нашы авторы. Выгодов, а дораз і потребов, бы было можливе спаяня медій.
О тім, же запроваджіня єдной нормы до школьской сістемы, кедь єй даколи будеме досправды мати, бы выховало нову ґенерацію, котра бы ся языково „не дїлила“, не є треба ани велё писати. А могли бы сьме продовжовати.
Тридцята рочніця, котра є уж перед дверями, бы мала быти мементом про одповідных, жебы вернути ся ку задачі, котра была ідеёв, яка нас мала іщі веце соєдиняти, а не роздїлёвати.
Кедь ся так чоловік посмотрить, Русины по 1989-ім роцї люблять купелї. Світовый конґрес Русинів уж пару раз одбыв ся в Криніцї, так само в Любовняньскых Купелях, першый языковый конґрес быв у Бардеёвскых Купелях. Не мож повісти, же бы нам купельне оточіня якось пошкодило. Скорїше наопак.
Зато є може час вернути ся до купелїв, напити ся доброй воды, і з чістов головов у чістім воздусї вернути ся ку задачі, котру сьме якось зачали, на нашу властну шкоду, іґноровати.
Петро МЕДВІДЬ. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР
