31. 5. 2023: Фундаменты намісто документів

Не мож зачінати стрїхов, ани кедь іде о освіту.

Інформація о ставі народностного школства є єдна з тых повинных дісціплін, єднако як кедь в тріатлонї мусите і плавати, і біціґлёвати, і бігати. Не мож єй выхабити, але на роздїл од тріатлону ся ту треба задумати і над тым, ці даный документ має і хосен, або є лем сповнїнём дісціпліны даного шпорту, котрый в нашім припадї кличе ся народностна політіка.

Таку інформацію 24-го мая 2023-го року было дано на 49. засїданю Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

Самособов, суть там хосенны інформації на єднім місцї, котры бы іншак треба было самому собі выглядавати через різны іншы документы.

Вдяка тому знаме, кілько маєме матерьскых і основных школ з русиньскым навчалным языком, кілько маєме школярів, в котрых каласах кілько їх є, на основі чого можеме робити даякы проґнозы, відїти якыйсь проґрес або реґрес. А, што є найважнїше, реаґовати на то.

Лемже, і то заінтересованы до проблематікы якбач лем потвердять, довго ся мі видить, же документы того тіпу што до области русиньского школства, суть досправды лем повиннов дісціплінов, не бісїдують ніч конкретне, не пропонують конкретны крокы, но зато шумнї вызерають быти написаны.

Документ, котрый теперь передложыла Секція народностной і інклузівной освіты Міністерства школства, наукы, баданя і шпорту Словацькой републікы, говорить ясно. В тім школьскім роцї маєме штири матерьскы школы і дві основны школы з навчалным языком русиньскым на Словакії.

Цїлково мають дві основны школы, в котрых є навчалный язык русиньскый, 82 школярів у тім школьскім роцї. Середнї школы Русины не мають.

Гей, не суть там зарахованы школы, де не є навчалный язык русиньскый, но є там навчаня русиньского языка. Але ці ся на то смотриме так або іншак, є то біда. Є то біда на меншыну, ку котрій приголосило ся понад 63 тісяч людей, а є то біда і в тім припадї, кедь будеме раховати лем 40 тісяч людей, котры написали собі русиньскый язык як материньскый.

В такых документах окрім штастічных даных все найдеме і рекомендації. Векшынов суть тоты самы і все без глубшого обсягу. Флоскулы. О тім, же треба розшырити понуку навчаня в русиньскім языку і так далше, і так далше.

Хыба єм лем в тім, же ниґда в тых документах не найдеме, конкретны крокы як то зробити, якы планы має держава в тій области, жебы рекомендоване перемінити на реалность. Старчіти нам має, же ся то рекомендує. Хто і як то зреалізує, то уж ся не дочітаме.

Уж цалком на побавлїня пак суть рекомендації о тім, же тото розшырїня бы мало реалізовати ся і на середнїх школах. Прошу вас шумнї, хто піде на середню школу з русиньскым языком, кедь фундаменты освіты в матерьскій школї і основній школї здобывав лем по словацькы? Тых 82 днешнїх школярів даме до єдного міха, на єдну школу, і там будуть продовжовати?

А як потім маєме здобыти штудентів про наш русиньскый інштітут на Пряшівскій універзітї, кедь бракує майже цїла школьска сістема, цїла основна сіть школства, аж на пару вынятків?

Самособов, треба одповідность перевзяти і з нашого боку, з боку нашых орґанізацій, з боку інтересу або неінтересу родічів, но не мож розпяти лем себе за тоту проблему. Держава собі не може змывати рукы і повторяти флоскулы без обсягу, без конкретного плану.

Бо освіта в материньскім языку є обовязок державы. Право на таку освіту є записане в словацькій конштітуції, а так само Словацьку републіку ку тому обовязують меджінародны документы, котрых є сіґнатарём. Значіть, про нас то є право, але про державу обовязок, жебы то забезпечовати і старати ся о то.

Лемже повторянём тых самых діпломатічных фразеолоґізмів, без глубшой концепції в припадї русиньсккого школства, ся не досягне ніч, так як ся не досягло ани дотеперь.

Може нам быти сімпатічне, же о нашім школстві пишуть в документах і рекомендують го розшырёвати. Радовати ся можеме, же і на середнїх школах рекомендують. Лемже без реалных кроків державы є то лем повинна дісціпліна. Ніч веце.

Не мож зачінати будовати од стрїхы. Ани школство. Середнї школы не будуть, покля не будуть матерьскы і основны, бо не буде про кого мати середнї школы. Намісто того, жебы нам каждый рік компетентны передкладали документы, нам бы треба было, жебы конечно реално положыли фундаменты нашому школству. Іншак не буде дораз ани тото, што теперь є.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, языкова і ґрафічна управа: АРК в СР.