4. 11. 2022: Представителї народа
Русиньскы темы суть табу.
Минувшый вікенд проходили на Словакії крайскы і комуналны вольбы. І кедь дакотры аналітіцї чекали, же принесуть великы зміны як ґесто неспокійности людей з великов політіков у Братїславі, ніч таке ся не стало. А на русиньскім полю знова ани орати не было треба.
В остатнім часї были сьме на Словакії конфронтованы з думками, же то властно не обчаньскы здружіня, котры понад тридцять років дїють, жебы люде вертали ся ку своїй ідентічности, здружіня, котры стояли при основаню нашых професіоналных інштітуцій, при здобываню нашых прав, при кодіфікації русиньского языка, мають мати слово, што до русиньской народностной меншыны, лем старостове.
Самособов, была то ґрупа старостів, не вшыткы, котры пришли з тым поглядом і жадали собі, же они мають мати рішуче слово. Бо они суть людми выбераны у выборах представителї народа.
Не будеме детайлно розписовати, же старостове, наперек нашым апелаціям, суть єдины, хто може основати в селї русиньску школу, але якось тоты школы не маме. Або же старостове мають старати ся о дотримованя двоязычости, але кебы не тискали на тото актівісты з обчаньскых здружінь, та векшына старостів якбач то ани рїшыти не буде. Або же кебы не было обчаньскых здружінь, і кампань перед списованём жытелїв бы мала зістати на старостах, якбач бы сьме ся ничого не дочекали. Окрем того, што мали ясно жадане законом.
А тым не хочу вшыткых старостів метати до єдного міха. Але якраз тоты порядны зо жаднов высше спомянутов інціатівов, жебы они мали быти рїшучі, ани не пришли.
Кедь барз коротко пояснити, може і споминаным старостам, нихто з обчанськых здружінь не спохыбнює їх мандаты. Мандаты старостів. Лемже то є мандат старосты, штатутаря села, представителя теріторіалной самосправы, не представителя народностной меншыны, і кедь є село в реґіоні русиньскім.
Словакія не має меншыновы самосправы, де бы Русины выбрали собі свій орґан самосправованя, а якась форма самосправы, котров є Выбор про народностны меншыны і етнічны ґрупы, є в руках обчаньскых здружінь (подля платной леґіслатівы), котры в даній меншыні актівно дїють, і котры собі голосованём выберають за свою меншыну представителїв.
Но лемже, кедь ся бавиме о старостах, котры собі думають, же представлюють меншыну, пак треба звернути увагу на кампань. Ніт, кебы сьте думали, же прийде хтось в кампанї з геслом Мake Rusinia Great Again!, або штось подобне, мылили бы сьте ся. Але хто бы то властно чекав, гейже?
Замірно єм слїдовав, ці хтось таку тему, тему русиньскых вопросів одкрыє. Не бісїдую, же єм відїв вшытко, ани здалека, але таку тему в рамках кампанї на нашых русиньскых селах єм не відїв. Але ани єм то не очековав.
Старостове реално ниґда тоты темы не одкрывали, все то была робота актівістів і обчаньскых здружінь, а оно то так буде аж довтогды, покля не будуть даякы меншыновы самосправы з професіоналныма робітниками, котры бы пак до великой міры, але не цалком, могли перевзяти роль, котру днесь мають нашы орґанізації.
Притім є то шкода. Знам, же одкрывати такы темы в селї, де ся офіціално голосить лем 20, 30, 40 процент людей ку Русинам, є огрожінём своёй властной кандідатуры. Бо „Словаци“, або ку Словакам приголошены, тя можуть не выбрати. Лемже маєме і села, де є Русинів векшына, но ани там ся такы темы не одкрывають. Хоць потенціал є, зіставать в припадї Русинів несхоснованый.
Але вшытко є в порядку. Най собі комуналны політіци роблять свою політіку як знають, лем най пак не выкрикують подакотры, же то они представителї народа.
Бо кебы сьме і забыли на то, же то подля законів так не є, жебы они мали на основі мандату старосты представлёвали русиньску меншыну, пак подля кампанї, але і приступу подакотрых в одношіню ку русиньскым меншыновым дїлам в селї, бы сьме ся могли позвідати: А представителї котрого народа вы властно сьте?
Петро МЕДВІДЬ. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Ґрафічна і языкова коректура: АРК в СР. Жрідло фотоґрафії: Pixabay.com.
