4. 9. 2023: Вмер довгорочный русиньскый актівіста Ян Калиняк

Як інформовав председа Окресной орґанізації Русиньской оброды у Свіднику Мілош Стрончек, в недїлю, 3-го септембра 2023-го року, по довгій хворотї вмер Ян Калиняк – русиньскый етноґраф, актівіста, културно-общественный дїятель.

Ян Калиняк належав меджі найактівнїшых людей русиньского возродного руху на Словакії по 1989-ім роцї, стояв при основаню вызначных русиньскых орґанізацій. Вмер у віці 76 років.

Сын оптантів

Народив ся Ян Калиняк 24-го авґуста 1947-го року в селї Губине, на теріторії втогдышнёй Україньской совєтьской соціалістічной републікы.

Ёго родічі, Русины з теріторій днешнёй выходной Словакії, там были переселены з Чехословакії на основі такзваных оптацій, коли чехословацькы орґаны лживов кампанёв аґітовали Русинів, жебы переселяли ся на Україну. Уж в 1956-ім році родинї подарило ся вернути до Чехословакії, од 1959-го року жыли у Свіднику.

Ян Калиняк выштудовав народопис на Філозофічній факултї Універзіты Коменьского в Братїславі, і почас свого професіоналного жывота быв на веце позіціях. Зачінав як методік про музику і спів на Окреснім освітнім центрї у Свіднику, продовжовав як учітель на основных школах в Крайнїй Полянї і Вышнїй Писаній. Десять років быв етноґрафом україньского музея у Свіднику а пак пішов на ведучій пост Оддїлїня културы втогдышнёго Окресного народного выбору. Робив і на Окреснім урядї Свідник на Оддїлїню охраны културных памяток, пізнїше на Крайскім памятковім урядї в Бардеёві і Пряшові.

Русин цїлым сердцём і душов

Ян Калиняк быв Русином цїлым сердцём і душов, цїлый жывот, і кедь Русины офіціално не єствовали, занимав ся русиньсков културов. О тім свідчіть і факт, же свадбяны традіції Русинів спрацовав уж в 1979-ім роцї в публікації з назвов Народне весіля.

По 1989-ім роцї актівно залучів ся до русиньского возродного руху у втогдышнїй Чехословакії, по роздїлїню републікы на Словакії.

Быв єдным із основаючіх членів Русиньской оброды у 1990-ім роцї. Раз кандідовав і на председу той орґанізації, но неуспішно. В роках 1993 аж 1996 быв підпредседом Выконного выбору Русиньской оброды. Так само быв основателём Окресной орґанізації Русиньской оброды у Свіднику, котру довгы рокы вів як председа.

Калиняк быв свого часу членом Выбору про народностны меншыны і етічніы ґрупы Рады влады Словацькой републікы за русиньску народностну меншыну. У 2012-ім роцї ініціовав выникнутя Округлого стола Русинів Словакії, кедьже была потреба створити русиньскый форум, в рамках котрого бы вєдно комуніковали русиньскы орґанізації, інштітуції але і окремы актівісты, а сполочныма силами просаджовали свої потребы перед урядами і владов.

Але нелем в тім напрямі быв актівный. Быв чоловіком културы а так само знав, же Русины мусять робити з дїтми і молодыма, жебы была далша ґенерація нашого народа.

Ян Калиняк быв на початку 1990-ых років основателём Віфлеємского вечора, котрый робить ся доднесь, і в рамках котрого дїти із свідницькых основных школ приготовлюють собі рождественный проґрам, на котрый пак ходить смотирити публіка до културного дому.

В 2000-ых роках основав фестівал сучасной популарной русиньской музикы Русин Поп-Фест, в рамках котрого інтерпреты і капелы выступали з авторьскыма творами. Фестівал ся в послїднїх роках, знова вдяка ёго думкам, подарило обновити Мілошови Стрончекови, але уж під зміненов назвов Орфеус.

Быв першым шефредактором і ініціатором выдаваня новинок Наше слово, котры выдавать Окресна орґанізація Русиньской оброды у Свіднику. Новинкы выходять векшынов перед Русиньскым фестівалом у Свіднику. Так само быв при основаню Фестівалу културы Русинів Словакії у Свіднику, котрому наконець подарило ся майже цалком вытиснути із Свідника українізачный фестівал, якый там дїяв од 1950-ых років.

Ян Калиняк є автором веце публікацій, окрем высше спомянутой публікації выдав і Дві віфлеємскы гры (р. 1993), Ярьны русиньскы співанкы (р. 2022), Віфлеємскый вечур (2002), Памятный день Александра Духновіча (р. 2002), Юрко Цімбора (р. 2016) і далшы.

У 2020-ім році стигнув іщі выдати першый том книгы Русиньскы народны співанкы, далшы томы чекають на выданя. В  1999-ім роцї Окресна орґанізація у Свіднику під веджінём Яна Калиняка выдала цїнный поетічный зборник творів Александра Павловіча під назвов Русины желають быти Русинами, котрый упорядковав Іван Русинко.

Сам быв музикантом, знав гратина ґітарї, балалайцї, акордеонї, саксофонї, бубнах ці піанї. Основав веце музичныґ руп, котры в тім часї грали проґресівну музику – big beat, у Свіднику.

Боёвник за русиньскый музей

Кедь говориме о Янови Калинякови, пак не мож забыти на єдну із централных ёго актівностей. Быв то Ян Калиняк, котрый вєдно із Русиньсков обродов од 1990-ых років боёвав, жебы україньскый музей у Свіднику, днесь СНМ – Музей україньской културы, став русиньскым музеём, бо майже вшыткы збірковы артефакты походять з русиньскых сел.

І кедь тоты намагы не были, вдяка політічным тискам, успішны, якраз Калинякови можеме дяковати як єдному з тых, што мають заслугу, же у 2007-ім роцї, як компроміс, выникнув СНМ – Музей русиньской културы в Пряшові.

Хоць Русины здобыли свій музей, Ян Калиняк ниґда не зрік ся оправданой думкы, же нашы артефакты не мають быти в україньскім музею, і же тоту проблематіку треба рїшыти дале, што і робив, покля му служыло здравя і силы. Робив то діпломатічно, і формами протестів, і мож повісти, же о наше музейництво ся досправды причінив многым.

Оцїненый пріматором Свідника

Ян Калиняк быв з нагоды своїх 70-ых народенин нагородженый Цїнов пріматора міста Свідник. Втогдышній пріматор Ян Голодняк оцїнив го за розвиток народностных меншын і народностной културы.

Погріб Яна Калиняка одбудуть ся у віторок, 5-го септембра 2023-го року, у Свіднику, де буде і похованый.

P.S: Пане Калиняк, хоць не подарило ся нам почас Вашого жывота добити ся нашых прав на русиньскы збіркы, котры доднесь суть маєтком СНМ – Музея україньской културы, наш бой не кончіть. І віриме, же Ваше і наше желаня, нашы сполочны і оправданы тугы ся нам подарить наповнити. Вічная память!

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, языкова і ґрафічна управа: АРК в СР.