7. 8. 2023: 120 років од народжіня Стефана Бендаса

Ґрекокатолицькый священик, канонік Мукачовской єпархії, але і єден з тых, котры пережыли страсти про свою віру.

В тых днях припомянули сьме собі 120 років од народжіня отця Стефана Бендаса, котрый пережыв турбулентне 20-те столїтя із вшыткыма змінами граніць, войнами, репресіями, котрых было тото столїтя повне.

Дїтинство і штудії

Народив ся Стефан Бендас 3-го авґуста 1903-го року в селї Бобовище на Підкарпатю. Ёго отець Михаіл быв так само священиком. Вєдно з родічами од 1906-го року до януара 1910-го року жыв у Споєных штатах Америкы, в містах Плімут і Скрентон.

Там зачав ходити до школы, і так першу класу закінчів в анґлоязычній школї. Далше ёго школованя так само не мінило лем місця, но і языкы в котрых ся навчав.

У Скрентонї учів ся по анґліцькы, в Мукачові, по навернутю із Америкы, зясь по мадярьскы. Ґімназію штудовав од 1913-го року у піарістів в Мараморош-Сіготї, но закінчів там лем сім років, бо пізнішы румуньскы власти закрыли піарістічну ґумназію. 8-му класу так Стефан Бендас екстерным екзаменом закінчів у Шарошпотоцї, на теріторії днешнёго Мадярьска.

По ґімназії записав ся на штудіум права Братїславской універзіты Ержебет, котра мала свою філію в Будапештї. Но хоць мав за собов уж даякы екзамены з права, по Тріанонї вертать ся на родну землю і зачінать штудовати богословіє в Ужгородї.

Священик і русиньскый автор

По штудіях, котры тырвали 5 років, быв Стефан Бендас у 1928-ім роцї рукоположеный мукачовскым єпіскопом Петром Ґебеём на священика, і на просьбу чехословацькых властей быв призначеный за священика у селї Новоселіця, Тачовского раёна, котре уже втогды было під міцным впливом православя.

Першу службу мав отець Бендас якраз в Новоселіцї при отцёви Корнеліёви Хірови, котрый быв нянём пізнїшого єпіскопа Александра Хіры. Вірникам отця Бендаса представив Віктор Шелько з Ужгородьской духовной семінарії.

Бендас од першых днїв на парохії мусив вести бой за своїх вірників. І быв успішный. Вже за пів рока подарило му ся принавернути до Ґрекокатолицькой церькви 73 людей. Містны, котры перешли на православіє, за тото підпалили деревяну церьков, котра была збудована у 1798-ім році, но і так отець Бендас з вірниками і жертвами од людей пустили ся до будованя новой.

У 1941-ім роцї єпіскоп Александер Стойка призначів Бендаса парохом в селї Велика Копаня, Винодрадівского раёна. За свою роботу быв і нагородженый, быв менованый за окружного намістника і дістав крест защитника народа.

Окрім душпатырьской роботы в тім часї занимав ся і писанём. Під псевдонімами Борец і Верховинский писав статї на реліґійны темы до русиньской ґазеты НедѢля.

Репресії

Кедь режім Сталіна, котрый анектовав Підкарпатьску Русь по Другій світовій войнї, ліквідовав Ґрекокатолицьку церьков, включно Мукачовской єпархії, отець Бендас не перешов на православіє, і так быв в маю 1949-го року арештованый і 18-го юла того самого року одсудженый на 25 років робочіх лаґрів, страту обчаньскых прав на 5 років, і конфішкацію маєтку.

Отець Бендас робив у караґандьскых лаґрах і угляных банях ці коло будованя. Свій жывот в арештї і лаґрах пізнїше описав у книзї з назвов Пять років за колячім дротом, котра вышла у 1991-ім роцї.

Стефан Бендас вернув ся домів по смерти Сталіна у 1955-ім роцї, коли дакус помякчів ся режім, з тяжкым нарушінём свого здоровля. В роках 1956 аж 1957 робив в Берегівскім областнім архіві латиністу. В роках 1957 аж 1959 проводив меджі репресованыма Нїмцями і Русинами нелеґалне бірітуалне священьске дїятельство (служыв у восточнім і западнім обрядї) вєдно з Александром Хіром, Николаём Мураніём і Антоніём Станканинцём.

Містне КҐБ за тото Бендаса знова арештовало, но кедь відїли, же є тяжко хворый, пропустили го як невылїчітельно хворого.

Обнова Мукачовской єпархії

Конець 1980-ых років значів демократізацію, котра пару років перед тым зачала за Михаіла Ґорбачова, і про ґрекокатоликів на Підкарпатю.

У 1989-ім роцї дішло до обновлїня Мукачовской ґрекокатолицькой єпархії, зачали ся реґістровати парохії, котрых было в тім роцї 209, причім в часї зрушіня мала єпархія 289 парохій.

Єпархія была обновлена на основі своёй історічной традіції і принціпів канонічного права, а зохабила собі статус церькви свого права (Ecclesia sui iuris) – як русиньска єпархія, котра є підпорядкована прямо Святому Престолу в Римі.

Стефан Бендас дожыв ся леґалізації ґрекокатолицькой церькви на Підкарпатю, з чого мав радость. Свою першу службу по леґалізації церькви одслужыв під одкрытым небом на цінтерю в Берегові. 17-го юна 1990-го року го єпіскоп Йоан Семедій призначів за каноника Мукачовской єпархії. Занедовго, 13-го авґуста 1991-го року, в Берегові отець Бендас умер.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, языкова і ґрафічна управа: АРК в СР.