7. 9. 2023: Меншыны суть меншы, покля іде о обчанів. Помогли собі головно меншечісленны народности

На Словакії проходило в роцї 2021 списованя жытелїв. Якы резултаты принїс цензус што до приналежности ку народностным меншынам Штатістічный уряд Словацькой републікы публіковав в другій половинї януара 2022-го року.

Списованя з 2021-го року было історічно першым на Словакії, в котрім люде могли собі выбрати дві ідентічности. Бо у формуларях быв вопрос на народность, а пак была можность зазначіти собі в далшім вопросї, ці іщі чуєте приналежность і ку даякій далшій народности.

В тім часї іщі не было ясным, як будуть інтерпретованы резултаты списованя. Наконець, на жадость самых представителїв народностных меншын, кількость особ, якы належать ку конкретній меншынї, ся рахує як чісло тых, котры собі дали дану народность в першім вопросї, вєдно з тыма, котры собі тоту саму народность записали у другім вопросї.

Но чісла ся мінять, при дакотрых меншынах радікално, кедь ся посмотриме на даны із списованя детайлнїше, а заміряме ся на обчанство.

Великы меншыны суть „домашнї“

На резултаты із списованя жытелїв у 2021-ім роцї посмотрили сьме ся через факт, ці особы, котры записали ся ку даній народности, суть і обчанами Словацькой републікы. Бо Штатістічный уряд Словацькой републікы тото в першых резултатах із януара 2022-го року не рїшыв.

Мож повісти, же три найвекшы меншыны на Словакії мають найменшы роздїлы в тім, кілько людей приголосило ся ку народности, а кілько з них є і обчанів Словакії.

Ку мадярьскій народностній меншынї приголосило ся по зрахованю першого і другого вопросу 456 154 особ, но в тім є словацькых обчанів 451 279. Чісло словацькых обчанів представлює 98,9 процента.

Ромів ся на Словакії приголосило 156 164, з чого 155 873 особ має словацьке обчанство, і так 99,8 процента Ромів є словацькых обчанів. Ку Русинам приголосило ся 63 556 людей, з них 63 270 особ має словацьке обчанство. Значіть, подля тых даных 99,5 процента Русинів приголошеных у списованю є так само словацькых обчанів.

Четвертов подля кількости особ была чеська меншына, ку котрій приголосило ся 45 711 людей, з чого 39 068 было і словацькых обчанів. То представлює 85,5 процента.

З даных відїти, же при першых трёх великых меншынах не грала роль міґрація з іншых держав, але суть то люде, котры векшыново суть обчанами Словакії. Чеській меншынї, послїднїй з великых, уж міґрація дакус помогла.

Малы меншыны, векшы роздїлы

Тото саме, же міґрація не грала роль, вже не платить про меншечісленны народностны меншыны на Словакії, хоць і ту суть выняткы.

Українцїв ся приголосило на Словакії 11 037 особ. З того чісла лем 6 227 особ є обчанів Словацькой републікым а то є лем 56,4 процента. Добрый резултат мають Нїмцї, котрых ся приголосило  8 573 особ, з чого 7 497 людей было і словацькых обчанів. Німецька меншына так має подобны резултаты як великы меншыны, бо аж 87,4 процент особ нїмецькой народности є словацькых обчанів, што є подобне резултатам Чехів.

Моравска меншына нараховала 2 049 людей з тов народностёв, 1 880 з того было людей із словацькым обчаством, што представлює 91,7 процента, а Мораваци так само не втїкають од великых меншын.

Таке позітівне то уж не є при польскій меншынї. Поляци собі при остатнїм списованю приписали 5 282 людей, але обчанів з того было лем 2 102. По перерахованю выйде, же лем 39,8 процента людей, котры ся ідентіфіковали як Поляци, суть і обчанами Словацькой републікы.

Російска народностна меншына рахує подля остатнёго списованя 8 116 особ, з того словацькых пбчанів є 6 141 із записаных. Представлює то 75,7 процента декларованых. Булгарів так само є омного менше, покля рахуєме лем обчанів. Ку булгарьскій меншынї приголосило ся 1 552 людей, з того лем 888 є обчанів Словацькой републікы, што представлює 57,2 процента, і є то подобне чісло як в припадї Українцїв.

Ку хорватьскій меншыні ся пориголосило 2001 особ, з чого обчанів є 1549, і то значіть 77,4 процента людей. Сербів маєме подля остатнёго списованя 1 876, но обчанів Словакії є з того лем 1 137 особ, в процентах 60,6. Жыдївска меншына приписала собі 1838 людей, з чого 1722 было і словацькых обчанів, што представлює 93,7 процента. Жыдївска комуніта так само має подобны резултаты як великы меншыны.

Но і маєме ту іщі Вєтнамцїв, котры были офіціално узнаны за народностну меншыну на Словакії лем тот рік. Пироголосило ся їх 3 282, а з тым чіслом оперовали, кедь жадали о офіціалне узнаня. Покля але посмотриме на то, кілько з них было словацькых обчанів, пак дістанеме чісло 1 804, што є лем 54,9 процента.

А якый в тім роздїл?

Оправданым вопросом є, ці то дашто мінить на цїлковій сітуації. Одповідёв є, же мінить, а доста прінціпіално.

Конштітуція Словацькой републікы у веце частях занимать ся народностныма меншынами. Но покля ся в нїй пише о правах особ, котры належать ку народностным меншынам, пак ся пише о обчанах Словацькой републікы, якы належать ку меншынї, не о жытелях. Так то є і в іншых меншыновых законах.

„Обчанам, котры творять в Словацькій републіцї народностны меншыны або етнічны ґрупы, ся ґарантує всесторонный розвиток, головно право вєдно з іншыма членами меншыны або ґрупы розвивати свою културу, право розшырёвати і принимати інформації в їх материньскім языку, здружовати ся в народностных здружінях, основати і утримовати освітнї і културны інштітуції,“ пише конштітуція, а далшы тексты о меншынах суть в тім самім дусї.

То, же словацька меншынова леґіслатіва дотулять ся лемобчанів Словацькой републікы, нам потвердив і Штатістічный уряд Словацькой републікы, кедь сьме го в тій темі ословили із пару звіданями.

„Про леґіслатівны заміры ся выступы (списованя, позн. редакції) спрацують окремо,“ написала Зузана Подманіцька із Штатістічного уряду СР.

„Наприклад Штатістічный уряд СР сполупрацовав з Урядом уповномоченого влады СР про народностны меншыны при новелї Наряджіня влады СР ч. 221/1999 З. з. (наряджіня выдає список народностных сел і міст, позн. редакції), і то так, же спрацовав базовы даны о кількости окремых народностных меншын, причім про тоты цїлї ся додали лем даны за словацькых державных обчанів, жебы была новела зроблена в згодї зо законом ч. 184/1999 о хоснованю языків народностных меншын,“ інфрмовала дале Подманіцька.

Што то значіть? Кедь в януарї того року влада схвалила нове Наряджіня влады Словацькой републікы, котрым выдає ся список сел і міст, в котрых обчане Словацькой републікы, якы належать ку народностній меншынї, творять найменше 15 процент населїня, до списку ся дістали лем тоты села і міста, де даных 15 процент творили членове народностной меншыны, якы єдночасно были і словацькыма обчанами.

Як приклад можеме дати, же покля бы в даякім селї приголосило ся наприклад і 100 процент Мадярів, але з того лем 10 процент было словацькых обчанів, село бы не стало народностным, а не было бы в списку.

Не все ся подля того рядить

Як уж было спомямнуто, словацька леґіслатіва односно народностных меншын думать на обчанів Словацькой републікы, котры належать ку народностным меншынам, не на чуджінцїв, обчанів іншых держав.

Кедь в припадї списку народностных сел і міст є тото трансформоване до практікы, суть припады, де то так не є.

Можеме спомянути напридклад то, же у Выворї про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность ся все говорить о роздїлїню мандатів подля чісел, в котрых суть зарахованы і чуджі обчане в окремых меншынах.

Притім выбор бы мав представлёвати інтересы гобчанів Словацькой републікы, якы належать ку народснотным меншынам, не обчанів іншых держав.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, языкова і ґрафічна управа: АРК в СР.