8. 2. 2023: Грекокатоликы з новым календарьом. Што то для Лемків значыт?

Звіданя зато о нашу теоретичну будучніст – де в тым вшыткым наш лемківскій інтерес

Од 1. вересня/септембра 2023 р. Украінська Грекокатолицка Церков так на Украіні, як і Польщы перейде на тзв. новый календарный стиль для нерухомых свят, з єдночасным залишыньом чынной Пасхалиі. В практиці означат то перехід на тзв. новоюлияньскій календар.

То рішныня остатнього Архієрейского Собору УГКЦ, якє было подане до публичной відомости 6. лютого/фебруара. 93. сесия Архієрейского Синоду УГКЦ на Украіні проходила 1.-2. лютого/фебруара во Львові-Брюховичах.

За тым пішли і грекокатолицкы владыкы в Польщы, якы декретом з дня 6. лютого/фебруара 2023 р. рішыли, што вшыткы грекокатоликы в Польщы од тепер будут святкувати нерухомы свята за тзв. новым стильом.

Што то значыт в практиці?

Як заявлят УГКЦ, календарна реформа на Украіні (як ся розуміє і одтепер в Польщы) має мати два етапы. Першый з них односит ся до вшыткых нерухомых свят (то м.ін. Рождество Христове – 25. грудня/децембра, Йордан – 6. січня/януара, Благовіщыня Пресвятой Богориці- 25. марця, Покров Пресвятой Богородиці – 1. жолтня/октобра ци Праздник св. Миколая Чудотворця – 6. грудня/децембра).

Другій етап реформы односит ся до святкуваня Воскресіня Христового – Пасхы. Украіньскы грекокатолицкы власти рішыли, што найбільше христяньскє свято покля што буде святкуване «по старому», значыт так, як выходит тото в юлияньскым календари. В практиці значыт оно тілько, што УГКЦ переходит на тзв. новоюлияньскій календар (нерухомы свята «по новому», а Пасха і повязаны з ньом праздникы за тзв. старым стильом).

Владыкы УГКЦ зазначыли, што іх рішыня было выкликане чысленныма просьбами вірных і проведеныма консультациями. Окрем інчого, владыкы УГКЦ рішыли перейти на тзв. новоюлияньскій календар, а не чысто григоряньскій (як прикаладово римокатолицка Церков) з той причыны, же од долшого часу медже світовыма християньскыма Церквами ведут ся дискусиі односно спільной оновленой Пасхалиі, яка даст змогу цілому християньскому світови святкувати Воскресіня Христове разом.

Офіцияльно ціла УГКЦ на Украіні, а од днешнього декрету і ціла УГКЦ в Польщы, перейдут на новый календар 1. вересня/септембра 2023 р. (початок Індикту – нового церковного рока). Синод зазначыл, што для тых парохій, якы не будут готовы приняти одраз реформу, буде можливіст лишыти ся при старым календари (за окремым благословіньом даного єпархіяльного єпископа) на період до 2025 р. Што цікаве, такого розвязаня не пропонує ся в декреті владык УГКЦ в Польщы з 6. лютого/фебруара.

За новоюлияньскым календарьом на тот момент святкує більшіст православных Церкви грецкой традициі (м.ін. Константинопольскій Патріархат, Александрийскій, Антийохійскій, Болгарскій, Румуньскій та Церкви Грециі, Кіпру і Альбаніі). Деякы парохіі Польской Афтокефальной Православной Церкви (головно в векшых містах) тіж святкуют за тзв. новым стильом, хоц офіцияльным календарьом для православных в Польщы єст юлияньскій.

Де в тым вшытым Лемкы?

Певно неєден з нас задумал ся, ци днешнє оприлюднене рішыня УГКЦ перейти на Украіні на новоюлияньскій календар буде мало переложыня на грекокатолицкы парохіі на Лемковині? До вечерніх годин одповід здавала ся быти ясна – Польща іщы не переходит на новый календар. Але такой пізным вечером явил ся декрет підписаный владыками УГКЦ в Польщы: Євгеном (Поповичом), Володимиром (Ющаком) і Аркадийом (Трохановскым).

То тым більше чудне розвязаня, што в жолтни/октобрі 2022 р. перемышльско-варшавска митрополия УГКЦ оголосила о поступовым переході на новый календар. Рішыня было приняте вчас ІІ сесиі Митрополитарного Синоду в Перемышли. Значыт то тілько, што грекокатолицкы парохіі в Польщы – кєд мали мати такє желаня – могли рішыти святкувати нерухомы праздникы подля григоряньского календаря. Інакше як на Украіні – грекокатолицкы парохіі в Польщы не мали іщы переходити офіцияльно цілостю на новый календар, а лем окремы мали подля свого выбору святкувати за новым стильом. Так было до днес – 6. лютого/фебруара.

Грекокатолицкы владыкы в Польщы днешній декрет о зміні календаря арґументуют м.ін. так: «Беручы до увагы рішыня Блаженнійшого Святослава, Отця і Главы Украінськой Грекокатолицкой Церкви, приняте разом з Владыками нашой Церкви на Украіні што до календарного вопросу, а тіж одповідаючы на голосы духовенства та вірных УГКЦ в Польщы (…)».

Актуально УГКЦ в Польщы має три єпархіі. То перемышльско-варшавска архієпархія (митрополия), вроцлавско-кошаліньска і ольштыньско-ґданьска. Такой на обшыри вшыткых тых парохій жытют Лемкы – вірны грекокатолицкой церкви. Обшыр Лемковины входит в склад перемышльско-варшавской архієпархіі, а найбільше чысло переселнців з Акциі «Вісла» з Лемковины і іх потомных прожыват днес на західніх землях Польщы (вроцлавско-кошаліньска єпархія).

Одднес грекокатолицкы Лемкы найблизше Різдво будут святкувати 25. грудня/децембра 2023 р. – здає ся, што зродит то лем іщы більшы поділы серед нашой громады (православны парохіі, так на Лемковині, як і західніх землях будут святкувати безмінно 7. січня/януара).

Звіданя зато о нашу теоретичну будучніст – де в тым вшыткым наш лемківскій інтерес. На Лемковині маме і такы села, де разом істнуют попри собі дві парохіі – православна і грекокатолицка – не лем невеликы, але і часто вірны сут родинно повязаны зо собом (прим. Ґладышів, Білянка, Розділя, Команча). Святкуваня і так уж невеликых громад в єдным селі – єдна «по новому», а друга «по старому» не піде радше никому на хосен. Одтепер зато такы лемківскы родины будут мати «двойны свята».

В примірі нацийональных і етнічніх меншын в Польщы, якы сут вірныма східніх традиций, свята за юлияньскым календарьом дотля были нагодом на выокремліня і плеканя своіх традиций. Хоц маме свідоміст, же подібні єст на Пряшівщыні, де Русины так само святкуют уж за двома рахуванями.

«Што до єпархій УГКЦ за границьом, мы маме дві, якы принципово не приняли реформы григориянського календаря, – в Анґлиі та Австралиі. Свого часу думало ся, што перехід на григорияньскій календар – то наслідство полонізациі. Дакотры громады аж і присігали, што николи на него не перейдут. Але тота рана уж помалы ся гоіт» – пише ся на офіцильным сайті УГКЦ. Такій погляд мал іщы днес высловити владыка Святослав (Шевчук), Верховный Архієпископ Кыівско-Галицкій, Митрополита Кыівскій, предстоятель УГКЦ. В контексті тых слів, тым більше чудує дост скорый декрет владык УГКЦ в Польщы з 6. лютого/фебруара 2023 р.

Севериян КОСОВСКЫЙ, Наталія МАЛЕЦКА-НОВАК, Демко ТРОХАНОВСКЫЙ, ЛЕМ.фм.

(Публікуєме в оріґіналї – лемківскім варіантї русиньского языка.)