8. 3. 2022: Народностный выбор обговорив і резултаты списованя жытелїв
Засїдало ся знова лем онлайн, но проґрам быв богатый.
В понедїлёк, 28-го фебруара 2022-го року, одбыло ся 44-те засїданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.
Засїданя знова проходило з причіны пандемічной сітуація лем онлайн формов. Членове народностного выбору обговорили веце важных пунктів. Меджі нима не хыбовали ани резултаты із списованя жытелїв 2021-го року.
Фонд знова взбудив неспокійность
На засїданя выбору была покликана і директорка Фонду на підпору културы народностных меншын Алена Котванова. Тота прочітала оцїнку дїяльства фонду за 2021-ій рік, документ обсяговав і план дїятельства на рік 2022.
В минувшім роцї грошы на схвалены проєкты діставали жадателї доста пізно, што многым запричінило проблемы при реалізації напланованых проєктів. Як потвердила на засїданю і Котванова, і по новім роцї іщі зістали з попереднёго року проєкты, котры были підписаны, а невыплачены, припадно не были ани підписаны.
Директорка підкреслила, же кедь в половинї року хопила ся своёй функції, было много адміністратівной роботы, а навеце фонд чекало запроваджіня новой реґістрації народностных орґанізацій, котры можуть брати участь на вольбах одборных рад за окремы меншыны, ці реалізація споминах волеб, кедьже дворічный мандат рад ся минулый рік кончів.
Вєдно з тым, же ся іщі все контролюють і проєкты за попереднї рокы, і фонд має недостаток персоналного забезпечіня, дішло аж до споминаных проблем з піпдисованём і выплачанём схваленых проєктів.
Но сітуація не вызерать позітівно ани тот рік. Вызвы были з боку фонду выголошены пізно, термін на їх подаваня іщі все не є ани запертый, што лоґічно посувать і термін, коли будуть засїдати одборны рады, ці коли зачне цїлый адміністратівный процес, на котрого кінцю є выплачіня грошей за схвалены проєкты.
Представителї меншын знова акцентовали, же такый стан є уж ліквідачный. Главно што до проєктів, котры мають цїлорочну реалізацію, як є наприклад і періодічна преса. Знова высловили думкы, жебы холем про такы проєкты дати можность жадати грошы на дво або трирочный період, і так помочі тому, жебы тоту машынерію і пізне выплачаня могли дакус обыйти.
Директорка фонду собі сітуацію усвідомлює, была согласна з пожадавками меншын, но єдночасно додала, же такы зміны можуть ся зробити лем новелізаціёв закона о фондї, значіть такы зміны мож просадити лем через парламент.
У народностнім фондї пришло і ку позітівным змінам, котры так само были схвалены послїднёв новелов закона. Єднов з них є, же орґанізації при дакотрых тіпах проєктів можуть жадати грошы і на вытраты на ход орґанізації.
Тема RTVS перенесена на далше засїданя
Народностный выбор мав занимати ся і інформаціёв о народностім высыланю в Радію і телевізії Словакії (RTVS), котру мав одпрезентовати директор Секції народнотного высыланя RTVS Аттіла Ловас. Кедьже Ловас якраз в тых днях став дочасно і директором Оддїлїня новин RTVS, а єдночасно і шефом нового інформачного каналу :24, участь наконець не міг брати.
Председа народностного выбору, котрым є уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны Ласло Буковскый пропоновав, жебы тот пункт перенести на далше засїданя, жебы ся о проблематіцї бісїдовало втогды, кедь буде участный Ловас.
Представителї меншын з тым были согласны. А то і зато, бо ку новій формі телевізного высыланя наднесли крітіку.
Правда, телевізія розшырила высыланя про народности з пів годины на годину, наприклад Русины мають трираз за місяць Русиньскый маґазин (Добрый день, Патрія) і такой по нїм новый проґрам Од джерела. Но высыланя ся перенесло на годины рано, од восьмой до девятой, повторїня іде на третїм каналї (дочасно нефункчнім, бо там є теперь інформачна телевізія) в скорых пополудняйшых годинах.
Веце представителїв народностей обернуло увагу на то, же в RTVS формално сповнили обіцяня, же ся розшырить телевізне высыланя, но дали го до такых часів, же є вопросом, про кого ся властно высылать. Зато ку темі ся буде выбор вертати і членове меншын хотять наднести свої пожадавкы директорови Ловасови прямо.
В хоснованю языків меншын ся іде далше допереду
Буковскый передкладав на засїданю выбору і інформацію о актуалнім ставі вжываня языків народностных меншын.
В документї было зрекапітоловане, што вшытко ся подарило зробити од януара 2021-го року. Реалізовали ся методічны інштрукції што до вжываня языків народностных меншын, схвалила ся новела закона, котра уможнює мати в меншыновых языках в селах і містах і дорожны значкы, котры навіґують, у сполупраці із Секретаріатом Европской харты реґіоналных або меншыновых языків у Штрасбурґу вышли приручникы по мадярьскы, ромскы, русиньскы і україньскы ку вжываню меншыновых языків.
Як Буковскый інформовав, тот рік буде продовжовати ся і в компетенчній освіті, котра має забезпечіти зліпшіня уровни знаня языка народностной меншыны про ґрупу державных урядників, котры выконують службу в селах ці містах, котры суть меншыновы.
Така освіта уж в минулости была роблена і про русиньскый язык, а і теперь ся рахує з тым языком. Освіту має забезпечовати про робітників, котры потребують русиньскый язык, Інштітут русиньского языка і културы Пряшівской універзіты в Пряшові.
Русинів бы ся мало раховати понад 63,5 тісяч
Народностный выбор на кінцю фебруара стрїтив ся першый раз по тім, што были публікованы резултаты із списованя жытелїв 2021-го року.
Меджі часом была уповномоченым зряджена робоча ґрупа, котра мала зробити інтерпретачны рамкы із списованя што до народности, далшой народности і материньского языка. В ґрупі мали і Русины своїх представителів – Петра Штефаняка, председу Округлого стола Русинів Словеньска, і Яна Липиньского, председу Здружіня інтеліґенції Русинів Словеньска.
Припоминаме, же першый раз в історії на Словакії было мож записати собі дві народности.
Членове выбору были на засїданю познакомлены із заключінями, ку котрым робоча ґрупа дішла. Ґрупа пропонує Радї влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность, жебы выслїдкы про народности были інтерпретованы так, же ся буде чісло членів народности раховати як зрахованя першого плус другого вопросу. З тым были согласны і членове меншынового выбору, но кедьже ся засїдало онлайн, о вшыткых узнесїнях ся голосує per rollam, котре буде закончене 10-го марца.
Пак буде уж вшытко на компетентых орґанах, ці з таков інтерпретаціёв будуть согласны. Покля гей, ку Русинам бы ся мало раховати 63 556 людей. Тото чісло є важне. На основі того, кілько нас є, буде пак залежати і далша політіка. Наприклад односно того, якы маєме мати часовы дотації у высыланю RTVS, але і як ся наставить нове перероздїлїня бюджету у Фондї про културу народностных меншын.
Русиньскых сел буде веце
На засїданю обговорила ся і новела наряджіня влады Словацькой републікы, котров ся мінить і доповнює попереднє наряджіня, якым ся публікує список сел і міст, в котрых жытелї Словацькой републікы, котры належать ку народностній меншынї, творять потрібну квоту, жебы село могло або місто хосновати меншыновый язык урядно.
Список меншыновых сел буде теперь наряджінём влады обновленый, іщі все ся беруть стары резултаты, докінця з року 1991, і Русины вдяка резултатам списовань з років 2001 і 2011 бы мали мати не понад 60, але веце як 120 сел і міст двоязычных. Русиньска двоязычность бы ся вдяка селам околіцї мала запровадити уж і на окреснім урядї у Свіднику, причім дотеперь была така двоязычность в рамках окресных урядїв лем в Меджілабірцях.
Буковскый інформовав, же до 15-го марца будуть зряджены робочі ґрупы про кажду меншыну. Їх задачов буде выпрацовати новый список сел, котры будуть належати ку меншыновым, пак бы ся до половины мая мав зробити передкладаный матеріал, котрый піде на схвалїня народностному выбору.
На засїданя влады бы мав быти передложеный до кінця юла, жебы села, котры будуть теперь новы меншыновы, мали достаток часу приготовити ся на двоязычность, котру будуть мусити дотримовати од 1-го януара 2023-го року.
Далша стратеґія културы
Членове народностного выбору были на своїм засїданю познакомлены і з інформаціёв о приправі Стратеґії културы креатівного промыслу Словацькой републікы до року 2030, де має быти залучена і меншынова култура.
На стратеґії Міністерство културы Словацькой републікы хоче сполупрацовати і з народностныма орґанізаціями, кедьже іде о стратеґічный матеріал на довшый часовый горізонт, і резорт културы хоче, жебы там меншынова култура мала своє місце. Припоминаме, же такых ініціатів уж было в минулости веце. Нажаль, ани єдна стратеґія не была дотягнута до кінця.
Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР
