9. 12. 2022: Меншыновый Чорный четверь

То, же рецесія дотулить ся і мешнын, є факт.

Уж мі так не буде, як мі было перше, співать ся в народній співанцї Ой, верше, мій верше. Мала уж тілько обробків, же єм з нёй сытый на далше столїтя, і не мушу єй веце чути. Што сыте не буде, то будуть меншыновы орґанізації в слїдуючім роцї.

Рік повный турбуленцій, котрый нам о нецїлый місяць кінчіть, принїс высокы цїны енерґій, інфлацію, што наконець, так як все подля законів екомомії, значіть лем то, же за вшытко собі значно приплатиме, і кедь грошей нам до кешенї не прибыло.

Влады в каждій країнї намагають ся зробити мірнїшыма дослїдкы економічной рецесії, о котрій уж не мусиме роздумовати, ці прийде, ці не прийде. Днесь єй треба брати як факт, а роздумовати уж мож лем над тым, яка велика тота рецесія буде.

Но покля ся влады намагають помагати різным областям – од родин, через фабрикы аж по културны іншітуції а школы, котры так само не вычарують грошы на електрику ці ґаз з калапу містного любителя мікромаґії, майже нияк ся не бісїдує о тім, же поміч треба і културї народностых меншын, котры в нашім карпатьскім просторї не жыють з ничого іншого, лем з выдїленых ґрантовых грошей, котры їм дана держава дасть.

Мінімално в словацькім, а думам, же і в польскім контекстї, не є ани діскусії о тім, же каждый рік придїлёваны грошы на меншыны, неактуалізованы розрахункы, суть уж тот рік, в повязаню з ракетовым підниманём цїн, далеко за економічнов реалностёв, а слїуючій рік може быти досправдовым гробарём многых меншыновых актівностей.

Покля рахуєме з тым, же і на далшый рік, без жадных далшых компензацій, прийде на меншыны єднака сума грошей, притім ту маєме даяке проценто інфлації, в дакотрых припадах і веце як стопроцентне піднятя цїн дакотрых енереґій, пак не мусиме быти абсолвентами высокошкольскых штудій економії, жебы сьме зрозуміли, же тоты процента будеме мусити зараховати до подаваных проєктів.

Лемже при єднакій сумі придїленій меншынам нам зістануть дві можливости. По перше, пороздїлёвати грошы так, жебы каждый дістав дашто, а тым іщі веце одыйти од реалности, котра ся жыє за облаком урядів, котры о тім рїшають, што в конечнім дослїдку може значіти, же нихто властно поряднї проєкт не буде годен зреалізовати.

По друге, робити векшу селекцію на основі якости проєктів, не дати вшыткым, але тым, котры дістануть, дати такы грошы, жебы в днешнїй економічній сітуації годны были замір добрї зреалізовати.

Лемже то тыж не є таке просте. Бо і слабшы проєкты, котры мають якусь довгорочну традіцію і значіня про містну народностну комуніту, не є легко вышмарити „з економічных причін“, і погребати вшыткы рокы перед тым. Главно, кедь знаме, же з іншых джерел на то грошы не дістануть.

Без огляду на то, як наконець буде ся вырїшовати о роздїлёваню грошей на проєкты, уж теперь є ясне, же меншыны в середнёевропскім просторї чекать „Чорный четверь“ і теперь іщі ближе нешпеціфікована форма економічной рецесії і господарьской крізы.

Меншыны, котры суть такзваны бездержавны, ся ани не можуть надїяти на поміч од „матери“, і тоты то, покля собі не выбоксують компензації од своїх влад, будуть мати іщі складнїше.

Но маєме з того і єдно добре понаучіня. Рокы і автор статї быв за то, жебы могли єствовати проєкты на дакілько років. Забезпечіти так наприклад фінанцованя періодічной пресы, і не писати проєкт каждый рік, кажрый рік чекати кілько грошей і коли прийде, кедь ґазета і журнал мусить фунґовати цїлый рік.

Днесь відїти, же вецерічне фінанцованя є добре в економічній стабілітї. Не знам, з чого бы ся фінанцовала така цїлорічна преса, кебы выдаватель мав на рокы 2023 і 2024 грошы з тогорічного розрахунку, кедьже лем тот рік ішли цїны даколи о десяткы процент горї. Пожадати собі днесь о вецерочный проєкт бы было економічне самоубийство.

При вшыткій роботї меншыновых орґанізацій буде треба слїдуючій рік абсолвовати іщі далшый бой.

Бой о то, жебы, кедь уж властям тот рік не пришло на розум, же є ту огрожена і меншынова култура, думали на тот холем в розрахунках на рік 2024. Затля собі можеме заспівати о тім, же уж не буде, як было перше.

Петро МЕДВІДЬ. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Жрідло фотоґрафії: Pixabay.com. Ґрафічна і языкова коректура: АРК в СР.